Kranten met abonnees en omroepgemachtigden met leden maken duidelijke keuzes: links, rechts, christelijk, islamitisch, joods, humanistisch, hindoeïstisch, gematigd of juist niet. Kan allemaal.

Bij het NOS Journaal mag van kleur bekennen geen sprake zijn, stelt de eigen code: ‘De NOS hanteert de hoogste journalistieke eisen van evenwichtigheid, zorgvuldigheid, betrouwbaarheid, ongebondenheid, pluriformiteit en onbevooroordeeldheid.’

Nepbeelden

In de praktijk schort het aan deze invulling, bijvoorbeeld op het punt van ‘zorgvuldigheid’ en ‘betrouwbaarheid’. Want hoever mag je gaan met het verspreiden van nepbeelden? Héél ver, in de ogen van de redactie van het NOS Journaal. Op zondag 17 december 2017 besteedt de uitzending van 20.00 uur aandacht aan de, dankzij de Amerikaanse inlichtingendienst CIA, verijdelde aanslag in de Russische stad St. Petersburg. In het bewuste item worden beelden getoond van ‘verdachten’ die voor de camera vertellen over hun plannen. De presentator zegt: ‘Het is onduidelijk of deze beelden in scène zijn gezet.’ Hoofdredacteur Marcel Gelauff meldt op Radio 1: ‘We hebben na overleg besloten dit toch uit te zenden omdat het niet om een incident gaat maar om een aanslag die zou zijn voorkomen. We hebben de kijker goed geïnformeerd.’ 

Laat de NOS-conclusie ‘goed geïnformeerd’ even bezinken.

Het naspelen van situaties gebeurt vaker in Rusland bij nieuwsrubrieken, dus de kans dat de kijker journalistieke nepbeelden ziet is aanwezig. De arrestaties waren bijvoorbeeld midden in de nacht, de beelden van een arrestatie werden overdag gedraaid, meldt oud-NOSmedewerkster Margriet Brandsma uit eigen Russische bronnen in bovengenoemde Radio 1-uitzending. Er rammelt meer. De presentator spreekt in de uitzending over beelden die ‘nét binnen’ zijn gekomen. Zoiets klinkt als een excuus om te zeggen dat het materiaal niet goed is geanalyseerd. Zijn hoofdredacteur Gelauff zegt dat ‘na overleg besloten is’ tot uitzending.

Het cynisme ligt erin dat niet alleen de eigen website van de NOS met regelmaat waarschuwt voor Russisch nepnieuws. Ook de Nederlandse minister Kajsa Ollongren van BZK ziet Nederland als doelwit. Wanneer de NOS-redactie dan toch beelden gebruikt waarvan de authenticiteit twijfelachtig is, stoelt die keuze niet op ‘betrouwbaarheid’, zoals de eigen code voorschrijft, maar op pure sensatiedrift.

‘Hoofddoek mag’

Gebrek aan ‘onbevooroordeeldheid’, ‘evenwichtigheid’ en ‘zorgvuldigheid’ toont het NOS Journaal op 20 november 2017. De uitzending van 13.00 uur meldt dat Politie Rotterdam volgens het Utrechtse instituut College voor de Rechten van de Mens een medewerker ‘niet mag verbieden een hoofdoek te dragen.’ In de uitzending van 20.00 uur spint de presentator het nieuws door te zeggen dat de zaak ‘heel veel aandacht krijgt’. Maar wat ziet de kijker? De kijker ziet de administratief medewerkster die blij is met de uitspraak en voorzitter Adriana van Dooijeweert van het College. Zij zegt: ‘Ons oordeel is gezaghebbend maar niet bindend.’ En: ‘in het geval van déze mevrouw heeft de politie niet voldoende onderbouwd dat het noodzakelijk is het haar te verbieden.’

Dit gaat het NOS Journaal blijkbaar niet ver genoeg. Het weerwoord wordt, zoals vaak als de NOS de zaak naar de hand wil zetten, alleen in de presentatietekst vermeld. Terwijl de reactie er wel toe doet: de meerderheid van de Tweede Kamer is namelijk tegen, die vindt dat de politie een neutrale uitstraling moet hebben. Overdag op die 20ste november verschijnt op de NOS-tekstbalk, u weet wel de lopende mededelingen onder in het beeld: – hoofddoek politiemedewerkster mag – . Niet tussen aanhalingstekens om aan te geven dat het iemands woorden zijn. Neen, de NOS presenteert een advies als feit! Op de nieuwsoverzichtpagina 101 van NOS-Teletekst staat: – Politie discrimineert bij hoofddoek–. En op pagina 225, met de inhoud van het NOS Journaal staat: – hoofddoek politiemedewerkster mag–. Op dezelfde pagina staat overigens ook een mededeling van de Consumentenbond: – ‘Afkoelperiode na aankoop keuken’–. U ziet het goed, nu staan er wel aanhalingstekens.

Naast het onjournalistiek pushen – de NOS-redactie is aantoonbaar vóór hoofddoek politie – zit de NOS-verslaggeving ook nog eens fout bij de einduitslag. Op 20 december 2017 maakt de Rotterdamse politie namelijk bekend dat een hoofddoek er niet komt. 

Discriminatie NOS-stijl 

Dezelfde 20 november 2017 bij de uitzending van 20.00 uur een ander voorbeeld van hoe nauwelijks merkbaar de redactie de kijker een voorkeur opdringt. Het item betreft het overlijden van Mitch Henriquez bij een arrestatie. Over Henriquez is het nieuws die dag dat de betrokken agenten niet worden vervolgd door het OM voor het zetten van een nekklem. Een woordvoerster van het OM komt 15 seconden aan het woord. De tegenpartij mag met twee (!) advocaten van de nabestaanden plus een nabestaande in 55 seconden reactie leveren. Hoe noodlottig het overlijden van ieder mens mag zijn, door het NOS Journaal wordt onevenredig veel aandacht besteedt als het blanke politieagenten betreft en hun slachtoffer donker is. Dat geldt niet alleen in Nederland, waarbij gemiddeld drie mensen de laatste jaren omkomen door politiegeweld, maar ook bij de gevallen in de Verenigde Staten, zoals deel 1 van het zwartboek aantoont. Je maakt als Latino- of blank slachtoffer van politiegeweld minder kans om uitgebreid in het NOS-nieuws te komen. Allemaal in strijd met de NOS-code: ‘De NOS discrimineert niet.’

Maar de NOS discrimineert wel degelijk. Wanneer een blanke, verdacht van moord en verkrachting, wordt gearresteerd, verschijnt zijn foto gebalkt op het scherm én zijn voornaam, zoals bij Michael P. op 12 oktober 2017 in de uitzending van 20.00 uur. Op 30 november 2017, in de uitzending 20.00 uur, wanneer bekend wordt gemaakt dat een zorgmedewerker is gearresteerd op verdenking van het fataal toedienen van insuline bij zeker drie bejaarden, maar ‘in het soberste scenario zou het kunnen gaan om zeven moorden’, gebeurt dat niet. Dan spreekt het NOS Journaal over ‘een 21-jarige Rotterdammer’, verschijnt er geen foto van de verdachte. Zelfs zijn initialen of voornaam worden niet genoemd. In dit geval betreft het een man met Surinaamse roots en de voornaam Rahiied A.

Voor de duidelijkheid: of een voornaam wordt genoemd en een foto van een verdachte wordt getoond is een redactionele afweging. Geen punt van discussie. Kwalijk wordt het als de NOS zoals in dit geval onderscheid maakt op basis van afkomst en ras.

‘Pluriformiteit’ en ‘evenwichtigheid’ zijn ook ver te zoeken op maandag 27 november 2017 bij de uitzending van 12.00 uur als het pausbezoek aan Myanmar aan bod komt. De vraag die de redactie stelt is of paus Franciscus spreekt over de situatie van Rohingya in het Aziatische land. De positie van de moslimminderheid is inderdaad niet benijdenswaardig. Maar die van christenen evenmin. De NOS rept echter met geen woord over de discriminatie van deze bevolkingsgroep in de uitzending. Terwijl de Paus, als hoogste katholieke vertegenwoordiger, met name komt voor de eigen geloofsgenoten (1%) die samen met andere christenen net als de moslims 4 procent van de 55 miljoen inwoners uitmaken.

Syrië

Nu iets over onevenwichtige buitenlandverslaggeving door het NOS Journaal, namelijk de oorlog in Syrië. Over deze proxywar, die tussen 2012 en 2016 een hoogtepunt heeft bij de strijd om de stad Aleppo, komt het afwerpen van vatbommen door de Syrische strijdkrachten en de gevolgen daarvan voor burgers met regelmaat in het nieuws. Zoals enkele maanden eerder op 13 februari 2017 in de uitzending van 20.00 uur ‘Syrië haal alles uit de kast om Oost-Aleppo te heroveren’. Zo ook op de NOS-site. Prima, geen punt van discussie.

Nu de andere zijde, de bombardementen door de westerse coalitie in de strijd tegen Islamitische Staat (IS) waar Nederlandse vliegtuigen bij zijn betrokken. Op 17 november 2017 concludeert een onderzoek van The New York Times dat bij 1 op de 5 bombardementen burgerdoden vallen te betreuren, terwijl de coalitie beweert dat dit het geval is bij 1 op de 157. Ook zouden volgens de coalitie bij 14.000 ‘sorties’ slechts 89 burgerslachtoffers zijn gevallen. Op de website van de NOS wordt dit nieuws wel vermeld, dus de kennis is in huis. Er wordt zelfs een tweede bron opgevoerd, namelijk onderzoeksorganisatie Airwars, die 5.961 doden telt. Maar de NOS Journaals van die dag, waar de meeste mensen naar kijken en die ook de meeste impact hebben, zwijgen over dit opmerkelijke onderzoek. De uitzending van 14.00 uur meldt wel de verovering van stad Rawa op IS. De uitzending van 20.00 uur bevat een item over terugkerende IS-vrouwen. Niet één zin wordt gewijd aan de enorme schade onder burgers in Irak en Syrië door westerse strijdkrachten. Een kritische kijker zou kunnen denken dat dergelijk nieuws wordt geweerd door een chef bij het NOS die nauwe banden onderhoudt met het Nederlandse ministerie van Defensie, of daar een wit voetje wil halen. In ieder geval heeft het verschil in aanpak niet of nauwelijks te maken met ‘evenwichtigheid’, zoals de NOS-code predikt.

Nog een voorbeeld die vertelt waar de voorkeur ligt bij de NOS-redactie. Op 5 december 2017 plaatst de NOS-site een foto van een slachtoffer van een Syrische luchtaanval bij een artikel over een aanval door Israëlische gevechtsvliegtuigen. Stemmingmakerij en in strijd met de code ‘zorgvuldigheid’.

Varia

Op 21 november 2017 in de uitzending van 08.00 uur van het NOS Journaal vertelt vicevoorzitter van de Europese Commissie de Nederlander Frans Timmermans dat ‘nationalistisch, ultraconservatief gedachtengoed’ er de oorzaak van is dat de positie van de vrouw in de Europese Unie is verslechterd. Het optreden van Timmermans staat in verband met de conventie Annual Colloquium on Fundamental Rights, waar hij zal spreken. Op de website van de conventie staat echter een heel andere reden voor de mindere vooruitgang, vertraging of barricades voor ‘gender equality’, namelijk dat ‘outdated norms en stereotypes are holding back women’. Timmermans gooit er een ‘nationalistische’ saus over en het NOS Journaal serveert dat kritiekloos de kijker uit. Het feit dat de belangrijkste nationalist van Europa, de Franse Marine Le Pen, geen man is en de vrouw bij Europese moslims een aantoonbaar ondergeschikte rol speelt, ontgaat de NOS blijkbaar bewust.

Een ander voorbeeld van bepaalde politici ter wille zijn, is de werkwijze rond het niet melden in het register van de Tweede Kamer van een appartement in Scheveningen ter waarde van minimaal 135.000 euro door D66-fractievoorzitter in de Tweede Kamer Alexander Pechtold.

De affaire wordt op 18 december 2017 door GeenStijl in de publiciteit gebracht. Alleen bij de nauwelijks bekeken late uitzending om 00.00 uur wordt verwezen naar de zaak en worden beelden gebruikt van EenVandaag en Jinek. De hele volgende dag, inclusief de uitzending van 15.00 uur, besteedt het NOS Journaal aandacht aan Tweede Kamerlid Joost Sneller. De D66’er komt toevallig deze dag met het voorstel over ‘designated survivors’, een volksvertegenwoordiger en een minister die bij Prinsjesdag niet in de Ridderzaal zitten om in het héél bijzondere geval van een grote aanslag toch twee verantwoordelijken te hebben die het roer in Nederland kunnen overnemen. Bij de uitzending van 18.00 uur en de uitzending van 20.00 uur, dus ruim 24 uur na de eerste berichten, volgt pas een eigen verslag. Als de NOS-redactie een politicus in bescherming wil nemen, schemert dat subtiel door. In dit geval door een non-issue als de ‘designated survivors’ voorrang te geven. Bij de presentatie door te beginnen met de ontkenning: ‘D66-leider Pechtold vond dat hij niks verkeerds heeft gedaan toen hij een appartement kreeg van een vriend.’ En dan nog in de uiteindelijke montage.

Pechtold krijgt tot tweemaal toe de gelegenheid zich uit te spreken. De politicus die bezwaar aantekent tegen de gang van zaken, PVV-leider Geert Wilders, slechts éénmaal. Terwijl enkele kritische vragen niet overbodig zouden zijn. Zie Penthousegate 1 en Penthousegate 2.

Faits divers

- De NOS-website van 28 november 2017 toont een foto van de Arena in Amsterdam die is bewerkt en wat niet wordt gemeld. Nepnieuws dus. 
- Op 29 november 2017 stuurt de NOS-website de lezer opnieuw in een gewenste richting met de kop: ‘Migratie is levensader voor Afrika, maar Europa ziet groeiende dreiging.’ 

- NOS Teletekst bericht op 4 december 2017 over de Amerikaanse travel ban. De kop spreekt over ‘moslims’, terwijl het over inwoners gaat van de landen Tsjaad, Iran, Libië, Somalië, Syrië en Jemen. Daar wonen ook mensen met andere religies. Daarbij worden twee landen, Noord-Korea en Venezuela, die ook onder de travel ban vallen, niet genoemd. Twee grote fouten in één stukje tekst is volgens de eigen NOS-code niet ‘accuraat’.

- Inzender Ada de Boer wijst naar een link bij de petitie voor kinderpardon van oud-GroenLinks-parlementariër Tofik Dibi op de NOS-site van 14 december 2017. Ze noemt dat ‘actiejournalistiek’. Je ziet immers nooit een link naar een actie die niet de goedkeuring wegdraagt van de NOS-redactie. Zo'n link is overigens in strijd met de NOS-code, want toont aan dat de redactie niet ‘onafhankelijk’ is.

- Op 18 december 2017 schrapt de website van de NOS twee zinnen in een bericht over de beveiliging van een kerstmarkt in Boedapest, Hongarije. ‘Het risico op aanslagen is volgens kenners uiterst klein. Hongarije houdt asielzoekers tegen en er zijn vrijwel geen immigranten met een islamitische achtergrond in het land.’ De verandering komt na commentaar van professor migratie Leo Lucassen. 

En zo zal gebeuren:

De verandering is een duidelijke politieke keuze, want inhoudelijk kloppen de zinnen. Dit handelen is in flagrante strijd met de eigen NOS-code: ‘onafhankelijkheid’.

 Een opmerking bij de afsluiting van deze 5e vangst Zwartboek NOS Journaal. Iedereen maakt fouten. Zeker in de journalistiek, waarbij ze bovendien voor iedereen zichtbaar zijn. Goede kranten melden correcties op fouten de volgende dag in een rubriek. Ook de NOS-website kent een ‘herstel-rubriek’. Maar nagenoeg geen van de miskleunen die in de vijf vangsten van dit Zwartboek NOS Journaal zijn opgesomd worden daarin genoemd. Eenmaal wordt melding gemaakt van de verwijdering van een onjuiste foto na een Israëlisch bombardement in Syrië (zie hierboven) en pas na zware kritiek. De NOS heeft ook een ombudsman. Die ‘volgt en onderzoekt de journalistieke uitingen van de NPO’. De laatste uitspraak van de ombudsman/vrouw dateert van 16 augustus 2017. Zo’n 4,5 maanden lag het werk blijkbaar stil. Vraag blijft sowieso: wie leest een herstel-rubriek of de mening van de NOS Ombudsman?

Het gebrek aan zelfreinigend vermogen kan betekenen dat ofwel de NOS u niet wil laten weten dat zij zoveel fouten maakt ofwel de NOS stuurt bewust aan op deze journalistieke fouten in de hoop dat u dit soort half en heel nepnieuws voor zoete koek slikt omdat de redactie naast een journalistieke ook een politieke boodschap wil verkondigen.

Welke motief de NOS heeft om het niet zo nauw te nemen met de eigen journalistieke code laat ik aan uw eigen oordeel over.

Zwartboek NOSjournaal

Zwartboek NOSjournaal 1e vangst

Zwartboek NOSjournaal 2e vangst

Zwartboek NOSjournaal 3e vangst

Zwartboek NOSjournaal 4e vangst