Soms dekt het woord ‘Journaal’ niet de lading van het nieuwsprogramma dat de Nederlandse Omroep Stichting 24 uur per dag over de drie publieke netten uitstrooit. Misschien is verandering in de naam ‘Voornaal’ een idee, want daarin ligt het woord voorlichting bestorven. Voorlichting is volgens Van Dale ‘het verstrekken van informatie’. Het woord ‘Journaal’ suggereert checken van de feiten en het plegen van correct hoor-wederhoor. Bij het NOS Journaal gebeurt dat lang niet altijd zoals we in dit Zwartboek kunnen constateren.

Te vaak worden halve waarheden verteld, ontbreekt het aan weerwoord om het nieuws in perspectief te plaatsen en spat de mening en de politieke kleur van de verslaggever (of de redactie) van het scherm. Allemaal zaken die je niet mag verwachten bij een door de belastingbetaler (plusminus 50 miljoen euro per jaar) opgehoeste actualiteitenrubriek waar ‘de hoogste journalistieke eisen’ worden gehanteerd volgens de eigen code. Maar helaas, aan ‘evenwichtigheid, zorgvuldigheid, betrouwbaarheid, ongebondenheid en onbevooroordeeldheid’ hapert het een en ander, to put it mildly.

Een goed voorbeeld van ‘vooringenomenheid’ door het NOS Journaal blijkt bij de verslaggeving rond de onafhankelijkheid van Catalonië. De redactie lijkt mordicus tegen afscheiding van Spanje. En dat zult u weten.

In de NOS Journaal-uitzending van 20.00 uur op zondag 5 november 2017 doet correspondent Rop Zoutberg verslag over de inhechtenisneming van de afgezette Catalaanse president van het regiobestuur Carles Puigdemont in Brussel naar aanleiding van een Europees arrestatiebevel uitgevaardigd door de rechtbank in Madrid. Rop Zoutberg doet weinig moeite zijn standpunt te verbergen en duidt: ‘Puigdemont houdt zich vast aan zijn laatste strohalm. (…) Politiek is hij bijna geïsoleerd komen te staan. Er is bijna niemand die zich voor hem interesseert.’

Een merkwaardige en onterechte stellingname. Merkwaardig, want waarom opent het 20.00 uur journaal met zijn zaak als ‘niemand zich voor hem interesseert’? En onterecht: er vinden datzelfde weekeinde demonstraties plaats in Barcelona. Dat wordt tijdens zijn live-reportage zelfs geïllustreerd met beelden. Ook in Madrid, zoals hijzelf even later toegeeft, begint een demonstratie ‘achter mij’. Een steekproef dezelfde dag in de krant La Vanguardia toont winst voor de pro-onafhankelijkheidspartijen. 

Rops aanpak staat in schril contrast met de uitzending op 29 oktober 2017, een week eerder, waar commentaar wordt geleverd bij pro-Spanje-aanhangers. De ankeiler van de uitzending van 20.00 uur spreekt over ‘honderdduizenden demonstranten in Barcelona’. Het is ook het eerste onderwerp van de uitzending: ‘Ze laten massaal weten dat ze bij Spanje willen blijven horen.’ En de uitluid klinkt als: ‘Een massale demonstratie in Barcelona tegen de onafhankelijkheid van Catalonië. 300.000 gingen de straat op.’ Bij de verslaggeving van 29 oktober worden overigens geen beelden getoond van pro-Spanje demonstranten die slaags raken met de Catalaanse politie.

Op 12 november 2017 doet het NOS Journaal van 20.00 uur verslag van het bezoek van premier Mariano Rajoy aan Catalonië. De laatste zin luidt: ‘Hij was op campagne voor de verkiezingen daar volgende maand en hij riep op de voorstanders van onafhankelijkheid weg te stemmen.’ Het NOS Journaal censureert (want zo mogen we het wel noemen) nieuws van de andere zijde. Juist dat weekeinde wordt een van de grootste demonstraties van de laatste tijd in de straten van Barcelona gehouden met – volgens cijfers van de politie – 750.000 deelnemers die de vrijlating eisen van de politieke gevangenen. (Bron: het VRT Journaal van 19.00 uur) Wat nou: ‘Niemand die het allemaal nog interesseert?’ (Nagekomen: bij de verkiezingen voor het Catalaanse parlement op 21 december 2017 veroverden de pro-afscheidingspartijen 70 van de 135 zetels. De NOS-verslaggeving rond Catalonië was niet alleen vooringenomen, ook bij de voorspelling van de uitslag zat de nieuwsrubriek – met alle geldmiddelen en mensen ter plaatse – er volkomen naast.)  

Terrorisme

Het NOS Journaal worstelt stevig met het begrip ‘ongebondenheid en onbevooroordeeldheid’. Op 31 oktober 2017 bij de uitzending van 13.00 uur wijst het programma bijvoorbeeld op een nieuw verschenen rapport van de mensenrechtenorganisatie Amnesty International. Het nieuws wordt dcoor de NOS voorgelezen als een feit, want de openingszin klinkt heel stellig. ‘Op speciale terrorisme-afdelingen in Nederlandse gevangenissen worden gedetineerden onmenselijk behandeld. Dat blijkt uit onderzoek van onder meer Amnesty International.’ Bam! Bij deze zware beschuldiging past uiteraard weerwoord in de uitzending, maar dat geeft het NOS Journaal alleen in de vorm een commentaarzin: ‘De gevangenissen laten weten dat ze veranderingen willen doorvoeren, maar dat is niet genoeg volgens Amnesty.’ Bambam! Kritiek op het rapport moeten we de volgende dag in de krant lezen, afkomstig van terrorismedeskundige Edwin Bakker van de Universiteit Leiden. Hij stelt: ‘Amnesty heeft zich voor het karretje laten spannen van extremisten.’ Een ex-gedetineerde van deze AT-afdeling, iemand met kennis van zaken, noemt het rapport ‘ideologische apekool’. Het ontgaat het NOS Journaal – bewust of niet bewust – dat Niet-Gouvernementele Organisaties, zoals Amnesty International, vaak een ideologische boodschap verkondigen, scoringsdrift hebben en daarom zeker niet altijd neutraal zijn. 

Deze vlieger gaat ook op bij het volgende voorbeeld, op 7 november 2017 in de uitzending van 20.00 uur, bij een item over leraren die minder loonsverhoging krijgen dan is beloofd. Minister voor basis- en voortgezet onderwijs Arie Slob steunt het beleid. Hij krijgt tegenwind van maar liefst drie personen: Eugenie Stolk van de Algemene Onderwijsbond, Rinda den Besten van de PO Raad, de sectororganisatie voor het basis- en speciaal onderwijs, en fractievoorzitter Jesse Klaver van GroenLinks. Dus hoor (eenmaal: CU) en wederhoor (driemaal: Stolk, PvdA; Den Besten, PvdA; en Klaver, GL). Merkt u het verschil in aanpak? Geen duidelijk weerwoord bij het rapport van Amnesty International, wel bij de minister van Onderwijs. Zo wordt duidelijk waar de voorkeur van de NOS-redactie ligt. En wat u stiekem beïnvloedt.

Dit meten met twee maten herhaalt zich in dezelfde uitzending op 7 november 2017. De Paradise Papers onthullen dat Nederland een draaischuif vormt voor de ontduiking van honderden miljoenen euro’s belastinggeld door multinationals. Minister van Financiën Jeroen Dijsselbloem (PvdA), die de laatste vijf jaar verantwoordelijk is geweest, wordt niks gevraagd en wordt zelfs niet genoemd. Daarentegen wordt wel lang stilgestaan bij de Britse minister van Buitenlandse Zaken Boris Johnson (Conservatieve Partij), die een domme opmerking heeft gemaakt over een Iraanse vrouw met een Brits paspoort die in haar geboorteland een celstraf van misschien tien jaar wacht. Johnson is de man achter de Brexit en die kan in de ogen van de NOS dus weinig goeds doen.

Onzorgvuldig verslag

En dan nog vier voorbeelden in de serie ‘onzorgvuldige verslaggeving’ door het NOS Journaal. Op 12 november 2017 besteedt de 20.00 uur-uitzending aandacht aan het energiegebruik bij onze Oosterburen. De tekst luidt: ‘Bijna geen ander land wekt zoveel duurzame energie op als Duitsland. Ruim 30% komt van zon en wind. In Nederland is dat nog geen 6%.’ Dat zijn twee fouten in één zin! Het begrip is ‘hernieuwbare energie’, daarvan was het gebruik in Nederland in 2016 volgens cijfers van het CBS 5,9%, waarvan tweederde geleverd door biomassa. Zon en wind leverden in 2016 slechts 1 procent op (dus geen bijna 6%). Onderzoeker Remco de Boer verwoordt het rommeltje aldus: ‘En wéér gaat @NOS in de fout. Vergelijkt elektriciteit met energie.’ 

In de categorie ‘onevenwichtigheid' valt het item van 30 oktober 2017 in de uitzending van 18.00 uur op met beeld van een gesluierde vrouw achter een autostuur uit Saoedi-Arabië. De studiotekst: ‘Nog niet zo lang geleden was dit ondenkbaar in Saoedi-Arabië. Een vrouw achter het stuur. Maar langzaam maar zeker krijgen vrouwen meer rechten in het streng islamitische land. Vandaag dus een nieuwe stap. Vanaf volgend jaar mogen vrouwen ook stadions in om sportwedstrijden te bezoeken.’ Het klinkt niet alleen of het allemaal wel meevalt, zeker in vergelijking met de toon die wordt aangeslagen tegen andere landen met een minder lange lijst van mensenrechtenschendingen, het nieuws is een maand oud. En niet correct. Vrouwen mogen alleen rijden met een mannelijk familielid ernaast. Dat wordt er niet bij gezegd. Wat nieuwswaardig blijft, is de rol die Saoedi-Arabië, een soennitische dictatuur, speelt in de bloedige oorlog in Jemen tegen sjiitische opstandelingen. Die strijd blijft in tegenstelling tot die andere zware oorlog, in Syrië, bij het NOS Journaal zwaar onderbelicht. 

Op 10 november 2017 in de uitzending van 20.00 uur meldt het NOS Journaal: ‘De NAVO is te zwak om de Baltische staten te verdedigen tegen Rusland.’ Bron is de Adviesraad Internationale Vraagstukken onder voorzitterschap van oud-secretaris-generaal van de NAVO J.G. de Hoop Scheffer. Diens voormalige functie laat geen alarmbellen rinkelen over de objectiviteit van het advies aan het kabinet. Er volgt geen weerwoord of opmerking. Bijvoorbeeld dat de NAVO-landen in 2016 twaalfmaal meer hebben uitgeven aan defensie dan Rusland. Dus hoezo ‘te zwak’?

Zwartboek NOSjournaal

Zwartboek NOSjournaal 1e vangst

Zwartboek NOSjournaal 2e vangst

Zwartboek NOSjournaal 3e vangst