De twee belangrijkste vragen die The Karskens Times stelt voor het Zwartboek NOS Journaal zijn: hanteert het nieuwsprogramma ‘de hoogste journalistieke eisen van zorgvuldigheid, betrouwbaarheid, ongebondenheid, pluriformiteit en objectiviteit?’, zoals gesteld in het eigen missie statement. En: voldoet het NOS Journaal daarmee aan de financiële criteria die gesteld mogen worden aan ondernemingen die gemeenschapsgeld ontvangen? Welnu: hier volgen wat antwoorden.

Op 2 oktober 2017 meldt het NOS Journaal in de uitzending van 12.00 uur over het onafhankelijkheidsreferendum van Catalonië als ankeiler: ‘In Catalonië heeft negentig procent van de bevolking gestemd voor onafhankelijkheid.’

Om 14.00 uur dezelfde dag luidt de opening van de uitzending: ‘Negentig procent van de Catalanen die gisteren naar de stembus gingen is voor afscheiding van Catalonië. De opkomst was ruim 42 procent.’

Reageerders twijfelen aan deze feiten. Door het NOS Journaal is geen rekening gehouden met de 700.000 stembiljetten die de politie in beslag heeft genomen. Dan kom je uit op bijna drie miljoen stemmen, wat het opkomstpercentage zou doen stijgen naar 57,1 procent. De rekensom kunt u hier nalezen. Reageerder Richard de Boer meldt dat het getal 700.000 slaat op het aantal kiezers dat door sluiting van de kieslokalen volgens de Catalaanse overheid niet heeft kunnen stemmen. 

Bij de uitzending van 18.00 uur dezelfde dag wordt de zeggingskracht van ‘ruim 42 procent’ opkomst verder aangevallen met het commentaar: ‘Negentig procent heeft “ja” gestemd. Dat betekent dat 68 procent van de Catalanen niet voor onafhankelijkheid heeft gestemd.’

In de uitzending van 20.00 uur duidt het NOS Journaal met stelligheid: ‘Een groot deel van de Catalanen zit niet te wachten op die onafhankelijkheid.’ Waarna een rekensom volgt van 42 procent opkomst minus 19 procent tegenstemmers. ‘Dat betekent dat de meerderheid van de Catalanen dus niet vóór stemde.’ 

Reageerder Jan Braam mailt: ‘Dit is suggestief, alsof zij tegen waren. Feit is dat zij niet hebben gestemd.’

Voor uw oriëntatie: De opkomst van de Europese verkiezingen in Nederland bedroeg in 2014 37,3 procent en de opkomst in 2009 36,8 procent. Dan wordt de geldigheid van de uitslag door het NOS Journaal niet in twijfel getrokken met een dergelijke uitspraak in de studio: ‘Een meerderheid van de Nederlandse bevolking zit niet te wachten op een nieuw Europees Parlement.’

Een week later, zaterdag 7 oktober 2017, leidt het NOS Journaal in de uitzending van 20.00 uur het item Catalonië in met de tekst: ‘Spanjaarden komen op voor Spanje.’ De demonstraties van die dag zijn volgens het NOS Journaal ‘anders dan anders.’ De eerste groep die wordt getoond is gekleed in het wit en pleit voor ‘Vrede en Dialoog’, zoals een bord toont. Pas dan komen beelden uit Madrid van ‘tegenstanders van een onafhankelijk Catalonië’. De aaneenschakeling suggereert dat de demonstranten dezelfde mening verkondigen. Verder is opmerkelijk dat de aanwezigheid van extreemrechtse sympathisanten onder de pro-Spanje demonstranten die zelfs de fascistengroetbrengen niet wordt genoemd of getoond door het NOS Journaal. 

Reageerder Wouter Mobiel meldt: ‘Sowieso kiest de NOS partij voor de Spaanse regering, elke dag.’

De ‘witte’ schutter van Las Vegas 

Op 2 oktober 2017 begint het 20.00 uur journaal met de zin: ‘In Las Vegas, een plek die voor veel mensen synoniem is aan entertainment, opent een witte man het vuur op muziekfans.’

Veel reageerders zijn verontwaardigd dat de kleur van de dader bij deze aanslag, die 59 concertbezoekers het leven kost, in de eerste zin wordt genoemd.

In EO’s radiorubriek ‘Dit is de dag’ noemt cultuurtheoloog Frank Bosman de beschrijving ‘witte man’ misplaatste politiek-correcte journalistiek. In zijn vlog ‘Laviejanroos’ van 3 oktober 2017 stelt Jan Roos dat de aanval is geopend op de witte man. Ook de Mediakrant laat zich niet onbetuigd met ‘Kijkers NOS Journaal ergeren zich aan witte man.’ 

Columnist Leon de Winter becommentarieert de verslaggeving van het NOS Journaal uitvoerig in De Telegraaf van 3 oktober 2017: ‘De term blank wordt momenteel in politiek-correcte en postmoderne kringen vervangen door ‘wit’. Dat ‘wit’ heeft een negatieve connotatie. Het wordt, sterker dan het woord ‘blank’, vereenzelvigd met een indrukwekkend rijtje akelige verschijnselen (ik overdrijf niet): onderdrukking, kolonialisme, mannelijk chauvinisme, et cetera. De ‘witte man’ is volgens die opvatting een inherent gewelddadige en ongeneeslijke machtswellusteling die ten koste van alles wil vasthouden aan zijn ‘witte privileges’ (….) Stephen Paddock heeft, voor zover wij weten, niets racistisch geroepen toen hij vanuit zijn suite in het Mandalay Bay zijn kogels afvuurde, er is nog geen exemplaar van Mein Kampf in zijn woning aangetroffen; we hebben dus geen idee of hij raciale wanen had. Waarom was dan de vermelding dat hij ‘wit’ was, het eerste dat het NOS Journaal met zijn publiek wilde delen? Als de huidskleur niet van belang was bij de massamoorden in Parijs en Nice, waarom dan wel bij die in Las Vegas?’

Columnist De Winter beschuldigt het NOS Journaal ervan een ‘oordelend en sturend’ medium te zijn. ‘Even terug naar het NOS Journaal van 14 november 2015, een dag na de aanslagen in Parijs. De uitzending van acht uur begon met een quote van premier Rutte; dat was opmerkelijk. Mark Ruttes commentaar had probleemloos later in de verslaggeving een plaats kunnen krijgen. Nee, het journaal opende met Rutte, en dat had een reden. Rutte zei (dit is de volledige quote): “We zijn niet in oorlog met een land, of met een geloof, of met de islam.” Voordat de ellende in Parijs überhaupt door de NOS getoond werd, moest de kijker met dit statement worden gevoed. De boodschap luidde impliciet: de islam mogen we niet verantwoordelijk houden voor de dood van al die onschuldige mensen. Pas na dit commentaar, dat niets met de nieuwsfeiten te maken had maar alles met interpretatie, werd de kijker naar de gebeurtenissen geleid.’

In een reactie in de Volkskrant beantwoordt hoofdredacteur Marcel Gelauff in het artikel ‘Wit een neutralere term’ de vraag wat het beleid bij de NOS is over het vermelden van ras, etniciteit of religieuze achtergrond als volgt: ‘Het gaat altijd om relevantie. In dit geval wilden we alles wat we wisten vertellen. Als een nieuwsgebeurtenis dusdanig schokkend is, dan weegt het belang van informeren het hoogst.’

Probleemwijk Stockholm

Op 13 oktober 2017 zendt het NOS Journaal een item uit over een probleemwijk in de Zweedse hoofdstad Stockholm. En daar zien we, zo lijkt, weinig terug van de woorden van Marcel Gelauff over ‘relevantie’ bij het noemen van ras, etniciteit of religieuze achtergrond. In de wijk bestaat grote overlast door bendes en toename van radicalisering. 

Reageerder Zita Duman ergert zich aan de journalistieke aanpak. ‘Nergens wordt er met één woord over gerept dat in deze wijken vooral moslims deze misdaden plegen. Integendeel: de schuld wordt (erg schijnheilig) aan de Zweedse politie gegeven, die onvoldoende zou surveilleren.’

Reageerder G. Mutinga voegt toe: ‘Er wordt geen duiding gegeven hoe deze situatie in Stockholm heeft kunnen ontstaan. Is het kalme gezagsgetrouwe Zweedse volk opeens gek geworden? Nee, hier is iets anders aan de hand. Vindt de NOS het te moeilijk om dat uit te spreken, moeten we het maar zelf concluderen nu we alleen Afrikanen zien?’

‘Hersenspoelen’ met Ingrid

Op donderdag 12 oktober 2017 besteedt het NOS Journaal aandacht aan de vermindering van het gebruik van aardgas door Nederlandse huishoudens. ‘Alle huizen gasloos maken “gigantische maar haalbare” opgave.’ Daarvoor is een stelletje geïnterviewd met de namen Henk en Ingrid. ‘Ja, zo heten ze echt’, meldt de verslaggever. ‘Henk en Ingrid’ is een uitdrukking van politicus Geert Wilders, die daarmee op een doorsnee Nederlands koppel doelt.

Volkskrantredacteur Maarten Keulemans pleegt research: ‘En ja hoor. Ingrid (van Prooijen) blijkt businessontwikkelaar bij Alliander Duurzame Gebiedsontwikkeling, de poot van energiebedrijf Alliander met als doel “open netwerken te realiseren voor transport en distributie van duurzame en lokale energie.”’ 

Verder blijkt dat Ingrid professionele vlogs maakt die de transitie van gas naar andere energiebronnen bij de Nederlanders moeten stimuleren. Haar beroep en haar commerciële activiteiten worden niet gemeld door het NOS Journaal. Volgens Keulemans passeert het NOS Journaal daarmee de grens van objectieve journalistiek. ‘We worden hier… subtiel gehersenspoeld, rijp gemaakt om ook “de energietransitie” te maken: wég met dat vermaledijde gas, die leuke en vooral heel gewone Henk en Ingrid doen het ook!’ U kunt het verhaal van Keulemans met reactie van Ingrid hier nalezen.

Varia

Op 26 september 2017 bericht het NOS Journaal dat de Amerikaanse politicus Anthony Wiener een dag eerder, op 25 september 2017, is veroordeeld tot 21 maanden gevangenisstraf wegens ‘ongeoorloofd’ contact met een minderjarig meisje. Zo stuurde hij haar foto’s van zichzelf gekleed in slechts een onderbroek. Het NOS Journaal neemt de opmerking mee van de rechter dat Wiener ‘ziek’ is. Niet het feit dat Werner lid is van de Democratische partij en tot augustus 2016 getrouwd is geweest met Huma Abedin, naaste medewerkster van Hillary Clinton.

Dit staat in schril contrast bij een seks gerelateerd onderwerp over presidentskandidaat Donald Trump op 8 oktober 2016. Zijn opmerking van ruim tien jaar eerder vormt de opening van het NOS Journaal: ‘De Amerikaanse presidentskandidaat Donald Trump ligt flink onder vuur na opmerkingen uit 2005: “Als je een ster bent kun je alles doen. Ze bij de poes grijpen… het kan gewoon allemaal.”’ ‘Seksistisch en vrouwonvriendelijk’, zo luidt nu de NOS-kritiek. Meer achtergrond kunt u hier nalezen in het Vlaamse dagblad De Morgen.

Nog enkele reacties

Reageerder Jan Unkel meldt: ‘Geen berichtgeving is ook manipulatie. Waarom horen wij niets over de weerstand die Trump ondervindt van RINO’s, Republicans In Name Only, in het Congres en de Senaat? Breitbart, The New York Times en The Washington Post schrijven hier wel over.’

Reageerder Thuur van Rossum schrijft: ‘In de jaren 80 was het bij nieuws en actualiteitenrubrieken gebruikelijk om bij de meeste onderwerpen een voor- en tegenstander te interviewen en de conclusie werd overgelaten aan de kijker/luisteraar. In de laatste decennia is dat verworden tot het in het nieuws brengen van een actualiteit/gebeurtenis met de visie van de NOS en ter afsluiting een interview met een “deskundige” die de visie beaamt.’

Volgens reageerder Jos Dubbeldam maakt het NOS Journaal missers in drie categorieën: 1) Het knippen in beelden als dat hun goed uitkomt. Voorbeeld: het weglaten van het woord ‘Islam’ uit een speech van Theresa May. Dit is onvervalst fakenieuws en komt niet vaak voor. 2) Het niet aan bod laten komen van zeer relevante nieuwsitems. Voorbeeld: het niet hebben over de (in de parlementaire geschiedenis unieke) zet van D66/PvdA/GL/CU om een eigen wet (over het bindend referendum) te laten sneuvelen. 3) Een groot item maken over een gebeurtenis met weinig nieuwswaarde en omgekeerd weinig aandacht besteden aan een gebeurtenis met grote nieuwswaarde. Zoals de uitzending van 1 oktober 2017: ‘Eerst een item over de autoloze zondag in Parijs, duur: 1 min. 34 sec. Pas daarna een item over een terroristische aanslag in Marseille met twee doden, duur 19 sec. Deze tactiek verraadt altijd het feit dat de NOS een eigen politieke agenda heeft. Mogelijk zijn ze zich hier zelf niet eens van bewust. Ze denken simpelweg dat iedereen denkt als zij.’

Lees ook de eerdere (en latere) afleveringen:

Zwartboek NOSjournaal

Zwartboek NOSjournaal 1e vangst