Een demonstratie in Barcelona, de hoofdstad van Catalonië, kent een vast ritueel. Rond een uur of negen in de ochtend ramt iemand op een grote trom. Een vrouw zegt: ‘Er zal vandaag niets gebeuren. want Europa zal ons niet steunen.’ Om 12 uur verschijnen de politie en de ordetroepen van de demonstranten op straat. Tegen 14.00 uur zie je groepjes mensen getooid met gestreept geelrode vlaggen praten. En ineens heb je een massa. Ze roepen: 'Libertad- vrijheid. No pasarán - Ze (Madrid) komen er niet langs.’ 

In de loop der jaren heb ik tal van opstanden, invasies, rebellies en natuurlijk echte oorlogen meegemaakt. En allemaal hebben ze een eigen dynamiek. Ook deze temidden van zo’n zeven miljoen Catalanen. Catalonië is een van de economische motors van Spanje en levert eenvijfde van het Bruto Nationaal Product, zo'n 17 miljard euro vloeit jaarlijks naar armere regio's. Er is geen honger, geen massale repressie en toch mokt het eigen volk.

De straten worden echter niet afgestruind door jonge heethoofden op zoek naar bezit en toekomst, zoals je bij rellen in Afrika meemaakt. Evenmin zie je linkse antifa’s die het straatmeubilair vernielen als dit jaar in Hamburg. Een verslaggeefster van het televisiekanaal LaSexta krijgt een spreekkoor over haar heen van: ‘Spaanse pers liegt’ maar de demonstranten respecteren de persvrijheid en vormen een kring rond de verslaggeefster en haar camerateam zodat er niets zal gebeuren.

Het meest opmerkelijk bij de demonstraties is de grote aanwezigheid van ouderen. Ze fluiten naar overvliegde politiehelikopters en zwaaien met spandoeken. Deze Catalanen weten dat ze er armer op worden bij onafhankelijkheid die op 1 oktober in een referdum is afgedwongen en de centrale Spaanse regering doormiddel van wetsartikel 155 met alle middelen wil voorkomen. Ze gaan toch door en kennen de geschiedenis. 

Tachtig jaar geleden in de jaren voor en tijdens de Spaanse Burgeroorlog (1936-1939) hebben bewoners een eerdere poging voor een vrij Catalonië gewaagd, een land met een cultuur die hionderden jaren teruggaat. Duizenden zijn daarbij door oorlogsgeweld en repressie daarna om het leven gekomen. In de droge gracht rond kasteel van Montjuïc op een heuvel met uitzicht over de Middellandse Zee is op 15 oktober 1940 Lluís Companys, de president van de vorige vrije republiek gefusilleerd. De 'dictatoriale tijden' van generaal Franco (1939-1975) herleven, wordt nu geroepen. Er is een regionale regering en onderwijs in de eigen taal, maar ze voelen zich vernederd.

Op weg naar Catalonië passeerde ik op weg naar de luchthaven het Europese kwartier. De Europese Raad, alle EU-regeringsleiders, inclusief de Spaanse premier Mariano Rajoy, vergaderde. Het metrostation Schuman pal ernaast was gesloten uit veiligheidsoverwegingen. Een dag later liep de Catalaanse president van de regionale regering Carles Puigdemont rond in hartje Barcelona. Omringd door tienduizenden mensen voelde hij zich daar blijkbaar veilig omdat hij –de leider- wél een van hen was. En zij in Brussel en Madrid niet.

Waar het eindigt? De Amerikaanse schrijver Ernest Hemingway heeft over de Spaanse Burgeroorlog de roman ‘Voor wie de klok luidt’. geschreven. Hierin blazen de opstandelingen een brug op voordat de versterkingen van de tegenstanders passeren. Het lukt, maar de hoofdpersoon Robert Jordan overlijdt en zegt in de verfilming als afscheid tegen zijn Maria: ‘Where you go, I go too. There is no goodbye, because there is no depart.’

Wat ik er mee wil zeggen? Er waart een geest van vrijheid door Europa. Ook al smoort de autonomie van Catalonië, de Brexit gaat door. Er wordt de laatste tijd gesproken van een Europese Unie ‘met twee snelheden’. Dat is voorlichtingstaal om te zeggen dat je een breuk hebt tussen Oost- en West-Europa. Tegenstanders en sceptici van de EU, zowel ter linker als ter rechter zijde van het politiek spectrum, hebben bij elkaar eenderde of meer van de stemmen, zoals getoond bij de Franse en Oostenrijkse verkiezingen. En dat allemaal in tijden van hoogconjunctuur. In Europa, zoals overal ter wereld, kijken mensen ‘s avonds wat op hun bord ligt. Als dat tegenvalt in economische barre tijden zal het protest groeien in tal van regio’s. Combineer dat in Catalonië met de oude pijn uit de Spaanse burgeroorlog, dat mensen angst hebben dat hun cultuur wordt opgeslokt door migratie zoals in Polen en Hongarije en de ondemocratische wetgeving vanuit Brussel hen een onmachtig gevoel geven, dan slaat het sentiment om. Dat is overigens een gegeven dat je overal in de wereld ziet, van de Arabische wereld tot de Verenigde Staten. 

Er is daarom niks mis met een vrij Catalonië, er is wel iets mis met een vrije Europese Unie. 

***

Update 29/10: Op 27 oktober 2017 zo rond 15.35 uur in de middag heeft een kleine meerderheid van het Catalaanse parlement voor onafhankelijkheid van Spanje gestemd. Een oude dame van 80 in een rolstoel die zich door de feestende menigte daar buiten slalomt, zegt: ‘Ik ben gelukkig. Hier heb ik op gewacht.’  Een student reageert: ’Onafhankelijkheid? Eerst zien en dan geloven!’

De Spaanse regering wijst het besluit binnen het uur af en kondigt voor 21 december 2017 nieuwe regionale verkiezingen aan. Wie er dan wint, en of het zover komt, is deels afhankelijk van het geweld dat op de loer ligt tussen seperatisten en ordebewakers gestuurd door Madrid. De geschiedenis leert dat beide zijden zeer geweldadig kunnen zijn. Een studente van 21 bij een manifestatie: ‘Ik was eerst niet voor onafhankelijkheid. Maar het politieoptreden rond de stembuslokalen op 1 oktober bij het referendum heeft me van gedachte doen veranderen.’ 

Een ongeluk, zoals het omver rijden van een demonstrant door een politiewagen, of het tv-beeld van een weerloze die wordt afgetuigd, kan de vlam in de pan doen slaan.

Verder zijn gevolgen voor de economie nog moeilijk in te schatten, veel bedrijven hebben op papier althans, Catalonië verlaten. Een inwoonster haalt daarover de schouders op: ‘Achteruitgang zal gebeuren maar de economie zal zich herstellen.’ De jongeren uit andere delen van Spanje en de wereld die zijn afgekomen op de voorspoed van Catalonië voelen de meeste pijn bij een daadwerkelijke afscheiding of het geruzie erom heen. Demonstraties pro en contra brengen  100.000-en op de been, zo hoog ligt inmiddels de emotie. Een Argentijnse: ‘Ik ben mijn land ontvlucht vanwege de malaise, kocht een huis in Italië in een streek met aardbevingen en nu moet ik misschien opnieuw elders heen.’

Een bediende relativeert de hele situatie. Volgens hem wordt het conflict bewust op de spits gedreven en zal het in de praktijk allemaal best meevallen. ‘Veel leden van de Partido Popular van premier Rajoy zitten verwikkeld in schandalen rond de Panama-papers. Hoe meer herrie rond de afscheiding hoe minder corruptie binnen de regering aan het licht komt.' 

Zie hier op Twitter videobeelden en verder commentaar van TheKarskensTimes. 

***