Het gezoem van de onbemande vliegtuigen, de drones, is het meest aangename geluid dat je tegemoetkomt bij een bezoek aan Mosul, de grootste oorlogsstad van dit moment. Voor de rest hoor je inslaande raketten, gierende artilleriegranaten, ontelbare knallen uit geweren en de zware dreunen van exploderende autobommen. Boven de stad stijgen de hele dag zwarte rookwolken op.

Het Iraakse leger en de Federale Politie concentreren hun slotaanval op het oude centrum met nauwe straatjes van West-Mosul waar puin, uitgebrande winkels, karkassen van auto’s en rottend vuilnis getuigen van een harde strijd van straat voor straat – huis voor huis.

De strategie gaat als volgt: Eerst worden de IS-schutters in een woonblok gelokaliseerd. Wat het Iraakse leger zelf niet kan uitschakelen wordt overgelaten aan helicoptergunships die in scheervluchten IS-nesten op daken en in raamopeningen onder vuur nemen. Zodra het woonblok bijna of geheel is geneutraliseerd verschijnen gepantserde bulldozers die de straten afzetten met een berg grond wat aanstromende IS-bomauto’s moet stoppen.

Uit iedere belegerde buurt sluipen onderwijl de bewoners weg, hun kleren in plastic tassen en zakken gestopt. Volgens de VN-organisatie UNHCR zijn een kwart miljoen van de ruim 1,5 miljoen bewoners de stad ontvlucht.

Iraakse militairen zijn sinds het begin van het offensief op 17 oktober tot op minder dan een kilometer genaderd van de Al-Nouri moskee met de scheve Al-Habda minaret waar IS-leider Abu Bakr al-Bagdadi zich op 29 juni 2014 tot kalief van de Islamitische Staat uitriep. De nederlaag voor IS in Mosul, dat binnen enkele weken wordt verwacht, betekent echter niet het einde van de strijd in het land tussen Eufraat en Tigris. Vier risicofactoren:

Daesh 2.0 & Co

Het eerste gevaar is een heropleving na enkele maanden van de Islamitische Staat, in het Midden-Oosten Daesh genaamd. ‘Overlevenden scheren hun baard af en trekken normale kleren aan maar in hun hoofd denken ze nog hetzelfde,’ zegt een gevluchte inwoner tegen TheKarskensTimes. Rebellie wordt makkelijk gemaakt door de vele wapens in Mosul. Voor veel jongeren bestaat er ook geen alternatief dan om plunderend in naam van Allah in hun levensbehoefte te voldoen want werkgelegenheid is er nauwelijks. Van alle fabrieken en werkplaatsen in en rond Mosul, de derde stad van het land, resten na drie jaar IS-bezetting en de recente veldslag alleen zwartgeblakerde muren en stalen geraamtes. De onderlinge haat tussen de eenderde soennitische minderheid en de bijna tweederde sjiitische meerderheid van de circa 38 miljoen miljoen Irakezen is evenmin opgelost. Het lijkt daarom een kwestie van tijd voordat een nieuw soennitische opstandelingenleger, een soort Daesh 2.0 of met welke naam dan ook, ontstaat. Het minimaliseren van de vorige grote terroristische beweging Al-Qaida betekende immers ook niet het einde van terreur door islamisten. 

Bagdad vs. Koerdistan

De tweede ernstige zaak is de wrijving tussen de regering van premier Haideral-Abadi in Bagdad en de Koerdistan Regionale Regering in het noorden. De Iraakse Koerden, momenteel zo’n acht miljoen, hebben zich de facto al in 1991 afgescheiden van de hoofdstad. Maar de grenzen tussen beide regio’s zijn disputed territories, vooral rond de rijke olievelden bij de stad Kirkûk en de zogenaamde Nineveh-vlakte ten noorden van Mosul. Zolang de strijd in Mosul niet is beslecht heeft het Iraakse leger andere dingen aan het hoofd, maar daarna worden de piketpaaltjes opnieuw geslagen en geweld ligt op de loer.

Broeder- & proxyoorlog in Noord-Irak

Het derde hoofdpijndossier is de oude strijd tussen de twee sterkste machten in Koerdistan zelf. De centrumrechtse Koerdische Democratische Partij (KDP) van president Massoud Barzani is oppermachtig in het westelijk deel van Koerdistan, rond de stad Erbil en tot de grens met Turkije. De tweede fractie is de centrumlinkse Patriottische Unie van Koerdistan (PUK) van Jalal Talabani. Die regeert in het oostelijk deel van Koerdistan tegen de grens met Iran en heeft als hoofdvestiging de stad Suleimaniya. Tussen 1994 en 1997 vielen bij gevechten tussen de invloedrijke clans al duizenden doden.

Een reële kans bestaat dat de Talabani’s en Barzani’s zich laten gebruiken door grootmachten. We spreken dan van een proxy war, een oorlog op andermans terrein. In de noordwestelijke regio Shingal komt het nu al tot schermutselingen tussen Barzani’s leger en de Koerdische PKK-opstandelingen, aartsvijanden van de Turkse president Erdogan. Op hun beurt krijgen de Talabani’s support uit het sjiitische Iran en de tevens door sjiieten gedomineerde regering in Bagdad. Voor de duidelijkheid: sinds de 7^e eeuw liggen soennieten en sjiieten met elkaar overhoop en vormt de twist in de 21^ste eeuw nog altijd de kern van de strijd in Mosul, Syrië maar ook Jemen.

De stille oorlog

De vierde ernstige zaak is de positie van de minderheden in Irak. Van de circa 1,3 miljoen christenen in 2003 heeft inmiddels bijna tweederde Irak verlaten. De vreselijke misdaden door de IS als moord en verkrachting gepleegd op duizenden Yezidi’s, 1,5 procent van de Iraakse bevolking, heeft alle kenmerken van een genocide. Ook als Mosul is gevallen houden de christenen en Yezidi’s weinig vertrouwen in Iraakse leger. Hoewel goed bewapend gaven de strijdkrachten de stad Mosul en de wijde omgeving zonder slag of stoot in juni 2014 aan IS over. Ook zien minderheden de islamisering van de politiek in zowel Koerdistan als in de rest van Irak met lede ogen aan. Voor de opkomst van IS was er al jaren sprake van moorden door fanatieke islamieten en intimidatie en landroof van landbouwgrond door Koerden waar nauwelijks tegenop werd getreden.

Inmiddels hebben de bevolkingsgroepen een kleine gewapende macht gevormd in de Nineveh-vlakte ten noorden van Mosul en de noordwestelijke streek Shingal. De laatste tijd zijn er berichten van confrontaties met Peshmerga’s, het leger van de Koerdische regering.

Oplossingen volgens de TKT

Voordat licht aan het einde van de tunnel zichtbaar is, moet worden voldaan aan twee belangrijke voorwaarden. De grootste aanjagers van het geweld in Irak, buurlanden Iran, Saoedi-Arabië en in toenemende mate Turkije, zullen hun invloed moeten matigen. Want de één steunt de sjiieten (lees: Bagdad), de ander de soennieten (lees: IS en andere fanatieke strijdgroepen). Of ze dat doen is twijfelachtig, zo leert de geschiedenis.

Ook de Verenigde Staten, Europa en Rusland zullen een pas op de plaats moeten zetten, want alle militaire interventies sinds de 18^e eeuw hebben de bevolking geen goed gedaan. Niet dat lokale leiders zulke leuke mensen zijn, maar lieden als de verdreven dictator Saddam Hoessein werden jarenlang door het Westen en de Russen gesteund.  

Punt twee: stop de migratie uit Irak. Linkse partijen die voor meer opvang in Europa pleiten, begrijpen (afgezien van het gevaar door de komst van geharde IS-strijders) niet dat met open grenzen de druk afneemt om zelf veranderingen door te voeren in Irak. Verlichte geesten ter plaatse steunen sorteert voor de toekomst veel meer effect. Uiteindelijk is De Verlichting de sleutel tot verbetering in het Midden-Oosten, niet het zwaard of de vlucht.