Op 21 april 2017 heeft het gerechtshof in Den Bosch zakenman Guus Kouwenhoven veroordeeld tot 19 jaar gevangenisstraf wegens illegale wapenhandel en medeplichtigheid aan oorlogsmisdrijven in de periode 2000 - 2003.  Hij vluchtte en werd op 8 december 2017 gearresteerd in Zuid-Afrika. Lees hier de achtergronden:

Bij A.P.M. Kouwenhoven stroomt de Hollandse VOC-mentaliteit, ook wel grensoverschrijdend zakelijk lef genoemd, uit zijn poriën. Toen de geboren Bosschenaar (15 september 1942)  met zijn forse postuur, gouden bril en zwarte kuif zo’n 40 jaar geleden voet zette aan de kust van West-Afrika glorieerde zijn business dan ook binnen de kortste keren. Hij zwaaide de scepter bij een lokale luchtvaartmaatschappij, bij een constructiemaatschappij, werd de enige BMW-importeur, introduceerde het gokken en pachtte het prestigieuze Hotel Africa met 300 kamers en 52 villa's. In een van zijn zeldzame interviews noemde hij dat toepasselijk 'mijn gouden tijd'. Een gewelddadige machtswisseling in 1989 ruïneerde hem, maar binnen de kortste keren likte hij zich in bij de nieuwe machthebber president Charles Taylor. Die werd voor het Speciale Hof voor Sierra Leone in 2012 met elf aanklachten waaronder oorlogsmisdaden veroordeeld tot 50 jaar cel. Een ander zou zich rot schamen voor dergelijke handelscontacten. Maar de immer pragmatische Kouwenhoven haalt nonchalant zijn schouders op: 'In Afrika heb je als zakenman geen andere keus dan op goede voet te staan met de machthebbers.'

Rond de eeuwwisseling deelden in Liberia de heren miljoenen dollars aan royalty's van de kapbedrijven Oriental Timber Cooperation OTC en Royal Timber Cooperation RTC die houtconcessies bezaten van een gebied half zo groot als Nederland. Kouwenhoven werd mede-eigenaar van de haven van Buchanan en bezat een disco 'Pepperbush' genaamd. Hij was een groot connaisseur van de lokale mores en werd liefkozend  'Mr. Gus' genoemd. 'Ik geef makkelijk geld weg: 100 dollar hier, 50 dollar daar. Iedereen mocht me gewoon graag', verklaarde hij zijn succes. Het bloeiende zakenimperium deed Kouwenhoven belanden op nummer 370 in de Quote 500 met een geschat vermogen van 47 miljoen euro.

Maar het is bloedgeld, meent het Openbaar Ministerie. Dat klaagde de voormalige 'godfather van Liberia' in 2005 aan voor medeplichtigheid aan oorlogsmisdaden tussen 2000 en 2002 en wapensmokkel gepleegd tussen 2001 en 2003. Op 7 juni 2006 werd Kouwenhoven veroordeeld tot acht jaar, maar in hoger beroep op 10 maart 2008 vrijgesproken.  Het Openbaar Ministerie had bewijsmateriaal aangeleverd wat ‘berust op drijfzand’, volgens de voorzitter van het Hof.  De Hoge Raad stuurde in 2010 de zaak echter terug naar het Gerechtshof in Den Bosch.

Uit het bewijsmateriaal bleek wel dat Kouwenhoven in oktober 1999 zo'n 5.000 camouflagepakken, 4.000 paar legerlaarzen en 3.400 rode baretten aankocht. Hij vergezelde en betaalde de reis van de minister dan Defensie Daniël Chea in de zomer van 1999 naar Hongkong. Ook schafte hij voor 500.000 dollar een helikopter aan die werd ingezet voor transport naar het front tegen de LURD-rebellen toen die vanuit buurland Guinee Liberia waren binnengevallen. Het kapbedrijf OTC, dat ook deels eigendom was van de Indonesische multinational Djajanti Group, werd in maart 2000 bezitter van het vrachtschip Antarctic Mariner dat volgens de aanklacht AK-47 machinepistolen en RPG-7 granaatwerpers smokkelde, wat in strijd is met het embargo van de Verenigde Naties.

Het wapentuig belandde deels in de handen van zijn OTC- en RTC-medewerkers. De Nederlandse regisseur Frank Vellenga interviewde in 2005 een oud-bewaker van OTC. Hij moest vechten aan het Lofa-front, precies de plek waar Kouwenhoven zijn dure bomen en machinerie had staan. 'Het was verplicht. Als we weigerden werden we ontslagen', verhaalt hij voor de camera. Hij denkt dat er 'twintig tot vijftig' medewerkers stierven in de strijd. Ook de top van het bedrijf maakte vuile handen, zoals Benjamin Yeaten, adviseur beveiliging bij OTC en volgens het Openbaar Ministerie 'in verband gebracht met de death squads van Charles Taylor,' zoals de Special Security Services. Yeaten was tevens chief of staff van de Anti-Terrorist Unit samen met de zoon van Charles Taylor, 'Chuckie' die in januari 2009 in Miami tot 97 jaar gevangenisstraf werd veroordeeld voor het martelen van tegenstanders tijdens het regiem van zijn vader tussen 1997 en 2003.

Kouwenhovens naaste medewerker Roland Duo leidde op 25 december 2001 'Operation save no living thing' waarbij duizenden leden van de Gbandi-stam werden vermoord en verkracht. Ook Duo stond op de loonlijst van Kouwenhovens OTC. Tot op het laatst betuigde Kouwenhoven zijn loyaliteit aan het regiem, zo bleek uit onderschepte correspondentie. Terwijl de rebellen van de LURD en MODEL de hoofdstad naderden, liet hij Taylor weten: 'I cannot let you down ever.' In augustus 2002 waren de kosten opgelopen tot zo'n 200.000 dollar per maand voor de veiligheid in Lofa-County. Maar Kouwenhoven zorgde voor geld, zo liet hij op 27 augustus 2002 weten aan Taylor: 'I took care of the bills and supplies.'

Mensenrechtenorganisaties als Amnesty International en Human Rights Watch registreerden in die tijd talloze getuigenverklaringen van moord, verkrachting en brandstichting door alle strijdende partijen op een traject dat begon net over de grens in Guinee tot en met de val van de hoofdstad Monrovia in 2003. De Standaard Operatie Procedure was niet plunderen, maar vernietigen. In vier jaar vielen zo'n 150.000 slachtoffers.

Volgens Kouwenhovens advocate Inez Weski kan het Openbaar Ministerie de medeplichtigheid van haar cliënt echter niet bewijzen en zoekt het niet naar waarheidsvinding maar jaagt 'de eigen waan' na. Om het verhaal kloppend te maken zou de nationale recherche in Liberia getuigen met vergoedingen tot 400 dollar hebben gekocht. Ook de nieuwe getuigen A03 en A04, die in de zitting door de aanklagers naar voren zouden worden geschoven, zwetsen uit hun nek. Eerder zijn ze door het Hof in Den Haag als 'kennelijk onbetrouwbaar en niet relevant' beoordeeld. Ook is het de vraag of er in juridische zin wel sprake was van een gewapend conflict, wat medeschuldigheid aan oorlogsmisdaden op losse schroeven zet. Zelf bestempelt Kouwenhoven de aanklachten als 'volledige waanzin. Ik kan u garanderen dat ik me nog nooit met wapensmokkel heb ingelaten.' Hij ziet zich slachtoffer van een complot van de Verenigde Staten en andere landen die niet wilden dat Charles Taylor aan de macht zou blijven. 'OTC was de grootste investeerder in Liberia en werd gezien als een onderdeel van zijn economische basis.'

Ook na bijna een procesgang van elf jaar blijft de Zaak Kouwenhoven interessant. Zakenmensen of bedrijven aanklagen voor oorlogsmisdaden of misdaden tegen de menselijkheid is lastig omdat ze niet zelf de trekker overhalen maar zich op de achtergrond houden. 'Juridisch is er sprake van 'corporate complicity', zei professor Criminologie Wim Huisman van de Vrije Universiteit in Amsterdam in een gesprek dat ik jaren geleden met hem voerde. 'Zij maken misdaden mogelijk door het te faciliteren, bijvoorbeeld door het afstaan van personeel en transportmiddelen. Daarnaast profiteren ze van de oorlog door bijvoorbeeld het opkopen van hout waarvan de opbrengst wordt aangewend voor de oorlogsvoering.'

Meestal gaat het om grote ondernemingen, maar Kouwenhoven behoort eerder tot de 'rogue traders', op geld beluste vrije jongens die het niet zo nauw nemen. Om vast te stellen of hij schuldig is aan medeplichtigheid aan oorlogsmisdaden moet Kouwenhoven voldoen aan drie toetsen. '1)bestaat er een causaal verband, zouden zonder de zakenman bepaalde misdaden niet zijn gepleegd? 2)De nabijheid, was hij ver weg of keek hij toe bij illegale activiteiten? 3) Was er sprake van kennis en verwachting, wist Kouwenhoven eventueel wat er met de wapens of het geld dat hij betaalde gebeurde?'  

Het gerechtshof in Den Bosch heeft een vonnis geveld, namelijk schuldig en mr Gus wacht 19 jaar cel. Het OM had 20 jaar geeist. Kouwenhoven was voor het uitspreken van zijn straf gevlucht naar Zuid-Afrika waar hij op 8 december 2017 is gearresteerd op verzoek van de Nederlandse justitie. U kunt de zaak-Kouwenhoven hier verder nalezen.  Advocate Wesku gaat in cassatie bij de Hoge Raad. Dus het laatste woord is nog niet gezegd. 

In het voorjaar van 2018 verschijnt het boek 'Operatie: laat niets in leven' , Het bizarre leven van oorlogsmisdadiger Guus Kouwenhoven.

(Dit artikel is met name een overname van eerdere stukken in weekblad de Nieuwe Revu en dagblad De Pers die ik schreef in samenwerking met Henk Willem Smits.)