Een besmettelijke ziekte, daar leek het op, toen na elkaar twee veteranen uit Groningse dorpen zelfmoord pleegden. Cyprusganger Guido Reinders (40) uit Ten Boere sloeg 6 december de hand aan zichzelf. Libanonganger Enno Groefsema (49) uit het acht kilometer verder gelegen Bedum beroofde zich op 17 januari het leven. Jaren voordien hadden de twee al psychische problemen. Familieleden doen een oproep aan het ministerie van Defensie om het onderwerp zelfdoding onder veteranen uit de taboesfeer te halen. Ook in de nieuwe veteranenwet, die dit jaar van kracht wordt en is opgesteld voor een betere nazorg voor veteranen, bestaat er geen registratie van zelfdoding. Die is nodig om hulpprogramma’s op te kunnen zetten, menen familieleden en deskundigen. ‘Voor onze Guido helpt het niet meer, maar er zijn veel meer jongens met problemen na hun uitzending’, zegt de moeder van Reinders. De ex-vrouw van Enno Groefsema en moeder van zijn twee kinderen waarschuwt: ‘Zijn kameraden bij de begrafenis mankeerden allemaal wat: de een had een kort lontje, de ander ellende met echtscheiding.’

Jan Schoeman, woordvoerder van het Veteraneninstituut waar 65.000 van de ruim 100.000 afgezwaaide Nederlandse militairen uit gevechts- en oorlogsmissies sinds de Tweede Wereldoorlog staan ingeschreven, noemt registratie ‘een goede zaak.’ Zijn instituut in Doorn pleit er al langer voor. ‘Je kunt mythevorming doorprikken. Sterven er meer veteranen door zelfdoding dan niet uitgezonden militairen of burgers? Men denkt van wel, maar zeker weten doen we het niet.’ Nu pleegt naar schatting elke maand een veteraan zelfmoord.

In de Verenigde Staten, een land met miljoenen oud-strijders, pleegt iedere tachtig minuten een veteraan zelfmoord. Dat zijn er achttien per dag, volgens een rapport met de onheilspellende naam Losing the battle van Center for a New America uit oktober 2011. Terwijl (oud-)soldaten slechts één procent van de bevolking uitmaken, zijn ze verantwoordelijk voor twintig procent van alle zelfmoorden in de VS. Velen lijden aan het post-traumatisch stress syndroom (PTSS) of zijn gewond geraakt in Vietnam, Irak of Afghanistan.

Registratie van zelfdoding is in veel staten standaard. Schoeman: ‘Daar houden ze ook bij of veteranen meer geweldsmisdrijven plegen en of ze zijn oververtegenwoordigd in gevangenissen. Wij in Nederland veronderstellen dat alleen.’ Moeilijkheden ziet Schoeman ook. ‘Hoe kun je een zelfmoord na dertig jaar herleiden tot een uitzending?’

De familie Dijkhuizen uit Scheveningen verloor zoon Dennis (39) op 26 februari 2009. Ze zagen hem aftakelen in de zeventien jaar na zijn uitzending naar Cambodja. Zijn vader noemt uitzendingen dan ook ‘sluipmoordenaars’. ‘Daar in de tropen stonden ze doodsangsten uit. Maar nazorg was er niet. Zelf wilde Dennis er niks van weten. Hij zei: ‘Een marinier heeft geen problemen en als hij die wel heeft, lost hij die zelf op.’

Het burgerleven beviel hem niet. Zijn ouders zagen hem tobben. Hij had geen vechtlust meer. Achteraf vragen ze zich af of ze de signalen niet hadden moeten zien. Dennis werd thuis op de bank gevonden. Met zijn omgebrachte hond aan de voeten en zijn kind Leon (5) dood op schoot. Als laatste had hij zichzelf met een pistool van het leven beroofd. De zelfdoding had veel overeenkomsten met die van collega-Cambodjaganger Bjørn Schaap (37), die zichzelf in Denemarken in juli 2005 met twee handgranaten en een kilo explosieven opblies, evenals zijn 5-jarige zoon – op diens verjaardagfeestje. Ook Schaap kampte met ernstige psychische problemen.

Het aantal Post Traumatische Stress Stoornis bij veteranen uit Cambodja is trouwens opmerkelijk hoog en kan zich soms tientallen jaren later openbaren,' zegt Klazien van Brandwijk voormalig humanistisch raadsvrouw. Zeer extreme vechtsituaties liggen niet altijd te grondslag aan PTSS. Lichte confrontaties hebben soms al een grote impact. 'Het waren gewone jongens, uit de klei getrokken, en die onvoorbereid in een gevaarlijke missie terecht kwamen. De dag na aankomst werden sommigen al bedreigd door kinderen met grote geweren.' Ruim 2.600 Nederlandse militairen zijn uitgezonden naar Cambodja, vooral tussen februari 1992 en november 1993.

Ondanks de onheilspellende berichten uit de Verenigde Staten en de recente zelfmoordgevallen laat het ministerie van Defensie weten dat er geen plannen zijn voor registratie. ‘Recent onderzoek onder militairen die naar de Balkan zijn uitgezonden, heeft aangetoond dat het aantal suïcides niet afwijkt van het gemiddelde onder de Nederlandse bevolking.’ De vergelijking met de VS gaat volgens Defensie mank, omdat de Nederlandse militaire uitzendingen korter zijn, de begeleiding vóór, tijdens en na de missie intensiever is, en de medische zorg anders is ingericht. De moeder van Dennis Dijkhuizen spreekt liever van een doofpot: ‘Ik denk dat Defensie de uitslag van de registratie niet prettig vindt. Anders was het al gedaan. We houden ons hart vast voor de jongens die uit Afghanistan terugkomen.’

Nagekomen:

Tweede Kamerleden roepen minister van Defensie Hans Hillen op tot actie. Kamerlid André Bosman (VVD):’ Ik vind het jammer dat Defensie niet een meer pro-actieve houding aanneemt om onderzoek te blijven doen naar mogelijke zelfdoding. Defensie moet zich tot het uiterste inspannen om die mensen een uitweg te bieden. Jasper van Dijk (SP): ‘Registratie van zelfdoding onder veteranen is nodig. Ik neem aan dat een meerderheid van de Tweede Kamer het wel steunt, het past goed in de Veteranenwet.’ Beide partijen hebben samen met de PvdA Kamervragen gesteld. Dat betekent dat een parlementaire meerderheid inmiddels voor registratie is. 

Het hele artikel Zelfmoord bij militairen. Sst. plus reacties staan in De Pers. Op de ietwat gekantelde foto staat Guido Reinders als VN-er.