De animo om te demonstreren neemt af, terwijl het geweld toeneemt. In mijn tweede undercover bezoek aan Syrië merk ik dat het voorjaar van vrede en vrijheid in het land van Bashar al-Assad nog niet is aangebroken.

Geweerschoten echoën door de straten van Homs, de derde stad van Syrië. ‘Het is hier een soort burgeroorlog geworden’, verzucht de Nederlandse jezuïetenpater Frans van der Lugt (74). Vier maanden eerder bezwoer hij dat het allemaal wel mee zou vallen, die Arabische Lente in Syrië. Nu we elkaar weer ontmoeten, toeren we voorzichtig in zijn oude VW-bus. Een vuurgevecht kan ieder moment uitbreken. Pater Frans, met artistiek lang haar dat alle kanten opwaait, wijst naar mannen met geblokte sjaals op de stoep. ‘s Avonds nemen die de wapens op, verzekert hij. Ze zijn dan heer en meester. ‘Gepantserde legervoertuigen kunnen in de nauwe straten nooit de bocht nemen.’

Twee weken eerder hadden de soennitische strijdgroepen zelfs de stad enkele dagen in handen. ‘Ze zijn het best georganiseerd en zetten daarom de andere vreedzame oppositiegroepen opzij.’ Het leger verjoeg ze, maar de machtsstrijd met de regering, gedomineerd door de alawietische minderheid, maakte plaats voor een luguber kat-en-muisspel tegen aanhangers van het bewind. Ze hebben het gemunt op medewerkers van de universiteit en doktoren van ziekenhuizen, die in executiestijl worden omgebracht. ‘De laatste twee dagen zijn zeker tien doden gevallen.’

Eenmaal stond de pater oog in oog met de rebellen. ‘Ze waren op de vlucht voor de militairen. Ze belden aan bij de voordeur, maar deden verder niks. Sommige van die mannen ken ik van de markt.’

Het meest ontoegankelijke land van het Midden-Oosten, die reputatie geniet Syrië, maar het vliegtuig naar de hoofdstad Damascus zit mudvol. Eenmaal geland verraadt niets een hoge politieke spanning. In de hoofdstad lopen weinig mannen met geweren rond en er zijn nauwelijks identiteitscontroles. In het koffiehuis Al-Nawfara midden in de dikke rook van waterpijpen erkent een oppositielid dat de Arabische Lente niet is aangebroken. Het regiem van Bashar al-Assad zit nog steeds stevig in het zadel. Er is zelfs sprake van een dip, meent hij. Door de vele arrestaties van tegenstanders maar ook door het geweld van beide zijden neemt de animo voor demonstreren de laatste weken af. ‘Het volk zit klem tussen het vreedzame protest zoals in Egypte en de gewapende strijd zoals die in Libië.’

Het openbaar vervoer werkt nog vlekkeloos. Een bus in noordelijke richting voert naar het epicentrum van de opstand. Tussen de steden Homs en Hama ploegen legertanks door de bruine akkers. Kleine eenheden militairen patrouilleren langs de weg, ondersteund door pick-ups waar machinegeweren op zijn gemonteerd. Hele stroken land worden afgekamd op zoek naar hinderlagen door opstandelingen of bermbommen. De passagiers drukken hun neus tegen het raam, maar niemand die commentaar geeft. Als militairen en mannen in zwarte jassen de bus binnenkomen en de reizigers checken, valt er een doodse stilte. Bij de stad Ar Rastan wordt het verkeer omgeleid. Hier, tussen de lage huizen en boomgaarden, voeren gedeserteerde militairen een wanhopige strijd die ze een paar dagen later verliezen.

Bij een diner op een plat dak wijst een man op een derde belanghebbende in de strijd, namelijk criminelen. Hij bezocht de stad Hama toen die korte tijd was bezet door de inwoners. ‘Ze zeiden dat er geen regeringsgezinden meer waren, maar ook geen smokkelaars.’ De illegale handel in brandstof naar Libanon en Turkije, waar benzine veel duurder is, trekt boeventuig aan. ‘Veel van de opstanden vinden plaats dicht bij de grenzen, omdat de maffia baat heeft bij het wegvallen van de autoriteit.’

De stad Hama, in 1982 het centrum van een opstand tegen Hafez al-Assad, de vader van de huidige president, is net als Ar Rastan en Homs weer heroverd door het leger. Ook verderop, in de heuvels aan de grenzen, zitten de opstandelingen in het nauw. Ze proberen kleine enclaves te creëren voor hun ‘Free Syrian Army’ maar die worden constant door Syrische legereenheden en gevechtshelikopters bestookt. Verzet plegen is bijzonder lastig. Syrië kent met een half miljoen manschappen een van de grootste legers van het Midden-Oosten.

Daarbij is de angst voor arrestatie enorm, vertelt een kettingrokende Koerd bij de koffie. ‘In geen land ter wereld wordt zo erg gemarteld. De beulen stoppen een stok in je aars en duwen totdat je dood bent.’ Via de stad Aleppo rij ik richting Turkse grens. Afspraken met tegenstanders van het regiem verzanden in lange wachttijden in kleine theehuizen waar westerlingen met argusogen worden bekeken. ‘Wanneer je oppositie wilt spreken moet je de grens naar Turkije oversteken’, zegt een contact telefonisch. Zelf durft hij me niet rond te rijden.

Maar ook in de Turkse grensstad Antakya, waar Syrische vluchtelingen zich verzamelen, loopt de informatiewinning stroef. Op een terras vertelt een bebaarde Syriër dat de ontvoering van een hoge overgelopen militair terug naar Syrië grote onderlinge argwaan heeft veroorzaakt. Hij kijkt me aan: ‘Wie zegt dat jij geen spion bent?’ Een ander wil eerst mijn paspoort zien voordat hij iets vertelt. En hier is evenmin de scheidslijn tussen politiek en criminaliteit altijd duidelijk. Een man die zich vluchteling noemt uit de buurt van de kuststad Lattakia, vraagt duizend euro om me in contact te brengen met overgelopen Syrische militairen. ‘Ze krijgen veel aanbiedingen, weet je.’

In de stad spreek ik met een kleine man in zwarte kleren, die voedsel brengt naar de deserteurs over de grens. ‘De militairen van het Vrije Syrische Leger willen geen media zien. Ze willen hulp: een no-flyzone en wapens.’ Dat het een niet zonder ’t ander kan, dringt niet bij hem door. Het lukt om een sergeant met een kortgeschoren hoofd te spreken die op 20 mei deserteerde. Hij woont nu in een vluchtelingenkamp opgebouwd uit witte tenten. ‘De officieren hielden ons onwetend. We mochten alleen de staatstelevisie volgen en de regeringskranten lezen. We werden ergens heen gebracht en dan zeiden ze: ‘daar zitten de terroristen’. Hij besloot te vertrekken. ’Want het is een oorlog tegen het volk.’ Directe familieleden trokken mee de grens over. ‘Anders zouden ze worden vermoord.’

Dagelijks wagen nieuwe vluchtelingen de gok naar de vrijheid, het zijn er nu naar schatting al zo’n achtduizend. Ahmad Shaaban (21), een student in geel T-shirt, kwam ‘s ochtends aan. Hij spreekt op de veranda van zijn mensensmokkelaar, die hij 700 dollar betaalde voor de risicovolle tocht langs Syrische wachtposten. Veel keus was er niet. De Syrische veiligheidsdiensten kwamen er achter dat hij onder het pseudoniem ‘Omar al Jablawy’ voor nieuwszender Al-Jazeera werkte en via het internet berichten doorzond. Hij spreekt van zware vervolging van opponenten in de kuststad Jablah met 60.000 inwoners. ‘Ik zag 20 doden het laatste half jaar. Ik weet het zeker, want ik werd steeds gebeld om ze te filmen.’ Het ergste wat hij meemaakte was een demonstrant die door een sniper werd gedood. ‘Dwars door zijn hoofd. Een vriend werd meegenomen door de veiligheidstroepen en na 5 dagen dood teruggebracht.’

‘s Avonds drink ik liters bier bij Syrische vluchtelingen. Op de vloer in een flat zonder meubilair zegt schrijfster Huda (36) dat ze ten einde raad is. Samen met een dochter en vriend hield ze acht dagen een hongerstaking om de behandeling van de vluchtelingen aan te klagen. ‘Ik wil niet worden opgesloten in een van de overvolle vluchtelingenkampen. Maar Syrië wordt onze dood.’

Terug in de stad Homs blijkt dat het geweld van beide zijden komt. Er is een man gedood door de gewapende oppositie. Een bezoek aan de begrafenis wordt afgeraden. ‘Als ze horen dat er een journalist bij is, dan zullen ze wraak nemen op de familie,’ zegt pater Van der Lugt. Zijn collega Michiel Brenninkmeijer (79): ‘Het is duidelijk dat deze opstandelingen niet willen dat er vrede wordt gebracht.’ We praten over de sancties die de Europese Unie inclusief Nederland en de Verenigde Staten willen afkondigen tegen Syrië om het regiem tot aftreden te dwingen. Over de reden: mensenrechtenschendingen, schampert Van der Lugt, zelf 45 jaar werkzaam in Syrië. ‘Het gaat het Westen om de olie, garanties voor Israël en het wil dat Syrië de contacten met Iran verbreekt.’ ‘s Avonds zijn de straten uitgestorven. Er is geen avondklok maar iedereen blijft binnen. Er klinken schoten, soms enkelschots. Soms een heus vuurgevecht. Wie op wie schiet is niet duidelijk.

Het hele prachtverhaal De opstand is nog geen revolte staat in De Pers plus lezersreacties. Artikelen van mijn vorige reis zoals Undercover kun je teruglezen op de blog. De foto nam ik in koffiehuis Al-Nawfara, de man op de troon is de verhalenverteller van Damascus.