Defensie heeft gemorreld aan de veiligheidsmarges bij het HAWK-radarsysteem. Daardoor zijn duizenden militairen blootgesteld aan kankerverwekkende straling. Tijd voor een serieuze studie lijkt me.

Al jarenlang wordt gediscussieerd over de gevaren van de elektromagnetische straling uit de HAWK-radar waarmee tussen de vijf- en zesduizend Nederlandse militairen hebben gewerkt. Maar nu is er een schriftelijk bewijs dat Defensie zich niet hield aan de voorschriften van de Amerikaanse producent Raytheon.

In bezit van De Pers is instructie 26224 van de directeur Materieel Koninklijke Luchtmacht uitgevaardigd op 2 december 1985 die meldt dat de minimale afstand tussen de mens en de Improved Continuous Wave Acquisition Radar ingekort kan worden van 74 meter tot 45 meter. 'Wijzig op blz. b de voor de ICWAR genoemde afstanden', staat er. Als de radar draaide, mochten militairen het toestel tot 35 in plaats van 45 meter naderen. In een reactie antwoordt Defensievoorlichting dat in 1984 metingen zijn uitgevoerd waarbij 'veilige afstanden conform de normen voor blootstelling' zijn vastgelegd.

Dolf Borgmeyer, technicus vanaf de invoering van het HAWK-afweersysteem in 1964, begeleidde toentertijd de defensieonderzoekers op vliegveld Twente. Hij spreekt van nattevingerwerk. 'Het maximaal vermogen van de radar is toen niet gemeten. Het minimumvermogen is 350 watt, maar zelf heb ik meer dan 900 watt gemeten. Als je er te dicht bij stond, begon je rug te gloeien.' De Wereldgezondheidsorganisatie WHO waarschuwt dat kortstondige blootstelling aan deze gepulste hoog-frequente elektromagnetische velden de gezondheid schaadt.

Volgens Borgmeyer dienden de Defensie-aanpassingen een praktisch doel. Bij de achttien sites waar de HAWK-systemen in Nederland en Duitsland stonden opgesteld, maakte de infrastructuur het onmogelijk om aan de fabriekseisen te voldoen. 'In het Duitse Laatzen, waar het 324 Squadron stond opgesteld, bestond de afstand tussen radar en militair personeel uit soms nog geen 30 meter. Onverantwoordelijk kort.' De bijstelling, het simpel doorkrassen van de fabrieksaanwijzing, vond niet eenmalig plaats. 'Ook in latere manuals werd deze verandering toegepast, zeker twaalf jaar lang.'

De HAWK, een afkorting voor 'Homing All the Way Killer', maakte tot 2004 deel uit van het luchtverdedigingssysteem van de Koninklijke Luchtmacht en is samenwerking met de ICWAR met name  bestemd voor vijandige vliegtuigen tot 3 kilometer hoogte.

Ron Segers, sectorhoofd luchtmacht van de militaire vakbond AFMP, registreerde eind jaren negentig de namen van 150 leden die werkzaam waren geweest met het HAWK-systeem. Daarvan hadden twaalf leukemie, twaalf Hodgkin en drie de ziekte van Kahler, allemaal aan bloed relateerde kankers. Verder werden er veertien andere soorten kanker geregistreerd waaronder vier hersentumoren en zes zaadbalkanker. Hij wijst erop dat veel personeel niet op de hoogte was van de gevaren. 'Bewakers liepen er tussendoor met hun honden zonder dat gezegd werd dat er gevaar voor straling was.'

In 2009 constateerde de Belgische militaire onderzoeker Entienne Degrave dat Belgische militairen die op een basis hebben gewerkt waar het HAWK-radarsysteem operationeel was maar liefst zeven maal meer kans op overlijden door kanker hebben dan militairen op bases waar het radarsysteem niet stond opgesteld. In Nederland onderschreef in december 2009 een groep Nederlandse deskundigen van onder andere TNO en de GGD de conclusie van Degrave maar sloten andere factoren niet uit. Het hoge aantal kankergevallen kon ook veroorzaakt zijn door erfelijke factoren of rookgedrag. Een Nederlands onderzoek noemde de minister van Defensie Eimert van Middelkoop in mei 2010 in antwoord op vragen van de vaste Kamercommissie voor Defensie daarom 'niet zinvol'. Voor een wetenschappelijke conclusie was het aantal militairen dat gewerkt heeft met de HAWK bovendien te klein.

Omdat Defensie 'bewust onjuist' is omgegaan met de fabriekseisen wil Wim van den Burg, voorzitter van de grootste militaire vakbond AFMP, dat een nieuw kabinet wel stappen onderneemt. 'Wij vinden dat in Nederland veel te lichtvaardig is besloten geen verder onderzoek te doen, zelfs niet naar de huidige gezondheidstoestand van de militairen die zich in het verleden bij Defensie hebben gemeld.' Volgens Van den Burg kunnen veel lessen worden geleerd over gezondheidsschade door elektromagnetische straling zoals tegenwoordig gebruikt bij 'jammers' die bermbommen opsporen. Meer informatie daarover kunt u  hier lezen op.

Op de bovenste foto het besproken mobiele rondzoek-opsporingsradar ICWAR met technicus D. Borgmeyer. Onder de Hawk-raket gefotografeerd in een leuk museum op de Luchtmachtbasis De Peel.

Het verhaal Alweer waar je kanker van krijgt staat in De Pers met fraaie foto´s en lezersreacties.