In De Pers-serie 'Oorlog achter de Dijken' nam ik polshoogte bij het Roterdamse openbaar vervoer. Zo sprak ik Huib, blond met streepjesblouse. Ruim 33 jaar lang chauffeerde hij probleemloos. Tot vorige week 19 mei, op bus 68.....

 'Een passagier stapte halverwege het traject op. Zijn OV-kaart werkte niet en toen ik daar iets van zei, riep hij 'klootzak' naar me. Bij het eindstation kwam hij naar voren en zei: 'Je was brutaal tegen me hè', en sloeg me recht in mijn gezicht.' Huib wijst naar zijn mond. 'Een tand ging door mijn lip.' De videocamera in de bus legde het vast, maar de dader ontkwam. Op een terras in de schaduw van De Kuip beklaagt voorzitter Perry Koster van de Vakbond voor Onafhankelijk RET-Personeel zich over het tomeloze geweld tegen de 2.700 OV-werknemers. 'Nagenoeg alle dagen zijn er bedreigingen met wapens, handgemeen en onheuse bejegening.' En de overlast stijgt. 'Vorig jaar werden in de eerste vier maanden 66 processen-verbaal wegens geweld opgemaakt. Dit jaar zijn dat er 73 over dezelfde periode.' Daarbij zijn de cijfers geflatteerd. Veel vindt 's avonds laat plaats en dan doen RET'ers liever geen aangifte. 'Anders zitten ze tot 3 uur 's nachts op het politiebureau.'Op zondag 16 mei sprak een controleur van tram 25 op de Schiekade een zwartrijder aan. Zes vrienden van hem maakten stampij en na 'Code 432', waarbij assistentie werd gevraagd in verband met geweld, kwam een 'combi' met buitengewone opsporingsambtenaren van de RET assisteren. Direct toen ze de tram binnenstapten, kreeg er een van hen een stomp in zijn gezicht. Een andere RET'er werd met een bierfust op het hoofd geslagen en kon onmiddellijk naar de eerste hulp.

Weinig landen kennen zoveel OV-geweld als Nederland. In de wijk Spangen bij Marconiplein, waar metro, tram en buslijnen elkaar kruisen, belaagde een groep jongens eind maart vijf RET'ers. Een brak een kaak op drie plaatsen. 'Hij kan nog steeds amper praten,' vertelt een collega. Buiten het metrostation haalt een hanggroepje de schouders op. 'Ze vragen er om', zegt een lange jongen. 'Een vriend van me zat laatst klem tussen de deur. Hij werd naar buiten geduwd en de bus reed gewoon verder.' Zijn maten knikken. Een zegt: 'Een tram reed eens vlak langs me zonder met de bel te rinkelen. Had hij me geraakt, dan had ik zijn moeder opgezocht.' Beneden op het perron verhaalt een meisje: 'Vorige maand werd mijn neef geslagen omdat hij voor een jongen opkwam die geen kaartje had.'

Vakbondsman Koster en zijn collega's ontkennen dat er een heksenjacht plaatsvindt op zwartrijders, wat de agressie in de hand zou werken. 'Door de invoering van de OV-chipkaart, waarvan nog niet iedereen weet hoe die werkt, zijn we tolerant. In 9 op de 10 gevallen heb je bij controle de kans alsnog een kaartje te kopen.' Op de vraag welke groep het gewelddadigst is, aarzelen de RET'ers. Totdat één zegt: 'Antillianen en Marokkanen.' Zijn collega's onderbreken hem. 'Laten we niet stigmatiseren.' Waarop de eerste verbaasd reageert met: 'Maar het is toch gewoon zo.' De excessen passen bij de uitdijende verloedering van de maatschappij. Vroeger kon je mensen aanspreken op hun gedrag. 'De hele dienstverlenende sector in Rotterdam lijdt eronder; politie, brandweer en ambulancemedewerkers', zegt Koster. Zo hielden ze 19 mei een man aan die een groot vleesmes in zijn sok verborg. Buschauffeur Pieter: 'Het wachten is op de eerste dode.'

De RET zegt dat alles in het werk wordt gesteld het geweld te verminderen. Jaarlijks wordt 34 miljoen euro gespendeerd aan beveiliging, op alle metrostations hangen camera's en staan toegangspoortjes. Dagelijks zijn 220 werknemers op pad om passagiers te controleren. In vergelijking met de eerste vier maanden van 2009 is het aantal incidenten juist verminderd, zegt woordvoerster Nicky Jansen. 'Wel zijn ze heftiger. In plaats van een scheldwoord is het nu van 'Ik maak je dood'. En in plaats van een opgeheven hand wordt er nu vaker daadwerkelijk geslagen.' Er zijn samenwerkingsverbanden met scholen om de overlast van scholieren te verminderen en 's avonds lopen agenten mee. Ze wijst op het beperkt oplossend vermogen van de RET. 'Wij vervoeren de ellende van de straat. We hebben als een van de grootste vervoerders van Nederland nu eenmaal te maken met de grote stedenproblematiek.'

En die problematiek heeft voor sommige RET'ers langdurige consequenties. Bij de Erasmusbrug vertelt chauffeur Kees hoe hij op eerste Kerstdag 1995 een karateklap in zijn hals kreeg waardoor zijn nekwervels verschoven. 'Ik loop nu nog bij de fysiotherapeut. Maar het spugen dat volgde vond ik het smerigst en het meest onterend. Dat herbeleef ik nog bijna dagelijks als een post-traumatische stressstoornis die je oploopt in een oorlog. Het is een film die steeds opnieuw afdraait.' Als een van de weinigen wil hij praten. 'Veel collega's zitten midden in het verwerkingsproces en zijn bang voor represailles.'

Tramlijn 2, van Groene Tuin naar Kromme Zandweg, is zo berucht dat lastige passagiers een reisverbod voor twee maanden krijgen. Net als op tramlijn 23 overigens, een van de maatregelen van de RET om overlast in te binden. Controleur Peter doet luchtjes. 'Alles hangt ervan af wie binnenstapt en hoe je ermee omgaat. Maar bij voetbalwedstrijden werk je niet voor je plezier. En waar gaat het nou om? Een kaartje van een paar euro!'

Het hele verhaal Iedere dag kans op een knal  plus reacties staat in De Pers. De foto nam ik op station Marconiplein en staat los van het verhaal.