Na ruim twee weken westerse bombardementen lijkt een snelle beslissing ver weg. Dus tijd voor wat achtergrond over beide zijden van het Libische front.   Om de vijf kilometer roadblocks, die bestaan uit wat rotsen die op het asfalt zijn gerold of soms niet meer dan een kapotte stoel. In de buurt van het bolwerk Sirte zegt een bewaker met groen lint om zijn bovenarm tegen mij: 'We zullen de ratten bij elkaar vegen als het vuil van de straat.' En, voegt hij er aan toe: 'Fuck Sarkozy'. De Franse president was namelijk de grote drijfveer achter de aanvallen op Libië. De 40-jarige Abu Drabu vindt de bemoeizucht met zijn land een reden te meer om zich in te inschrijven als militair. In een groen windjack wijst hij naar het oosten: 'De reden dat de CIA daar zit is de olie.' Hij ziet, zoals zoveel Gaddafi-aanhangers die ik heb gesproken, een wereldcomplot tegen zijn land waar ook de Arabische landen deel van uit maken. 'Waarom bombardeerden ze Bahrein of Jemen niet?' Nu de kans groeit dat er een status quo komt tussen de strijdende partijen ergens ten oosten van de centraal gelegen stad Sirte, zeg maar een brede frontlijn, rijst de vraag hoe lang de Gaddafi-zijde het uithoudt in een slijtageslag. De steun van grote stammen als de Warfallah, een van de 140 stammen en clans in het land, is cruciaal voor het bewind dat zwaar steunt op de kleine maar machtige Gaddafi-stam.

Zo'n veertig wegversperringen verder, in Tripoli, spreekt de directeur van de Libische Nationale Bank, dr. Abdelhaziz Zlitni, schande van de sancties opgelegd door de Verenigde Naties en de Europese Unie waardoor de import van essentiële onderdelen is opgedroogd en banktegoeden zijn bevroren, waaronder ruim drie miljard euro in Nederland. 'Het doet vooral de gewone bevolking pijn.' Nu is Libië wel wat gewend. Het land kende tot 2003 ruim tien jaar sancties na de Libische betrokkenheid bij terroristische aanslagen onder andere op het Pan Am-vliegtuig dat neerstortte boven het Britse Lockerbie in 1988. Veel landen hielden zich er niet aan, want er werd met cash betaald. Zlitni, tevens minister van Planning en Financiën, prijkt op de lijst van mensen die de Europese Unie niet meer in mogen. Maar de zaken gaan gewoon door, verwacht hij. Libië wilde zo'n honderd miljard euro investeren in huizenbouw, infrastructuur als wegen en vliegvelden, elektriciteit en schoon drinkwater. 'De internationale bedrijven komen terug.'

Aan de andere zijde  van het conglict lijken met hun leren pilotenmuts, stofbril en hun wapperende sjaals de rebellen te zijn weggelopen uit een Mad Max-film. En zo gedragen ze zich ook: ongedisciplineerd racen ze met pick-ups over de woestijnwegen. Achter zich in de laadbak een zwaar machinegeweer. En daar weer achter: enorme stofwolken. No rules! De shabaab, de jeugd, worden de rebellen wel genoemd. Shabaab is ook de naam van de islamitische fundamentalisten die terreur in Somalië verspreiden. 'Ze zijn dan ook gelieerd aan Al-Qaida', verzekert de Libische regeringswoordvoerder Moussa Ibrahim in Tripoli. De zegsman van Muammar Gaddafi laat geen gelegenheid onbenut om de opstandelingen pikzwart af te schilderen. De politieke leiding van zijn tegenstrevers ligt bij de Nationale Overgangsraad, gevestigd in rebellenhoofdstad Benghazi, de tweede stad van het land. Ook al zo'n lekkere club. De raad wordt geleid door Mustafa Abdul-Jalil, de voormalige minister van Justitie, die met zijn donkere bidvlek op zijn voorhoofd er openlijk voor uitkomt dat hij een zéér religieus mens is. Aan zijn rechtschapenheid wordt getwijfeld, want als rechter veroordeelde hij vijf onschuldige Bulgaarse verpleegsters en een Palestijnse arts tot de doodstraf omdat ze kinderen met het hiv-virus zouden hebben besmet. Nu belooft hij 'vrije en eerlijke verkiezingen'. Dat mag, maar alleen weet niemand hoeveel mensen hij vertegenwoordigt aan oprechte democraten, islamisten, leden van de Moslimbroederschap en lokale stammen. En of Abdul-Jalil, als voormalige rechterhand van Gaddafi, zijn beloften hard zal maken.

Steun onder de bevolking voor de Libische variant van de Arabische Lente is onomstotelijk. Sommigen spreken van 60 procent. De verdwijningen, het martelen en de angst onder Gaddafi hebben de roep om vrijheid versterkt. Daarbij is het de dood of de gladiolen. De Engelstalige staatskrant Al-Jamahiriya Times waarschuwt dat iedereen die zich niet bij voorbaat heeft overgegeven 'afgeslacht zal worden op de 'Zarqawy'-wijze', dat wil zeggen door een bom of 'mishandeld voor hun vrouwen en dochters'.

In Libië spelen oude sentimenten ook een rol. De huidige scheidslijn tussen de kemphanen ten oosten van Sirte bestond al ver voor onze jaartelling, tijdens de Griekse tijd. Het rebellengebied rond Benghazi heette toen Cyrenaica en er werd slag geleverd met die lui uit Tripolitania. Sinds die tijd loopt dwars door Libië de 'couscousgrens', een culturele grens tussen de originele Noord-Afrikaanse Berbers in het westen en de import aan Arabieren in het oosten. Het Libië dat wij kennen bestaat nog geen honderd jaar en kwam pas tot stand toen de Turkse bezetters de macht overdroegen aan de Italianen in 1912. Maar het vechten ging door, want rebelleren zit ze in het oosten blijkbaar in het bloed. Terwijl Tripolitania onder Italiaanse controle stond werd de opstand uitgevoerd door sjeik Omar al-Mukhtar. De held uit Tobruk prijkt nog altijd op bankbiljetten. Bij demonstraties worden foto's meegezeuld waarop hij op weg is naar de galg in 1931. Zijn rol als vader des vaderlands is later vertolkt door Anthony Quinn in Leeuw van de Woestijn uit 1981 en verplichte kost op alle Libische scholen. De onafhankelijkheidsstrijd die de Libiërs toen vochten kostte een kwart van de bevolking, wat het doorzettingsvermogen en de sterfbereidheid demonstreert. Dat uithoudingsvermogen komt van pas in de toekomst. Het front krimpt en zet tussen Sirte en Benghazi uit als een harmonica. Hoe lang de lente in Libië zal duren is onvoorspelbaar. Maar hij zal sowieso heet worden.

Meer tekst en aardige reacties kunt u terugvinden in het artikel De Libische lente in De Pers.

De foto nam ik op een begrafenis in Tripoli. Geen vlaggen, spandoeken of foto's van leiders. Alleen verdriet.