Mag je een kleinzoon het oorlogsverleden van zijn grootvader aanwrijven? Deze vraag stelde ik me in de discussie rond de bouw van het Buchenwaldhek, het meest controversiële kunstwerk van Nederland. U weet wel: Twee rokende crematoriumschoorstenen met daartussen prikkeldraad als toegangspoort voor landgoed Groot Bentveld in Zandvoort. Uit onderzoek bleek dat de opa van koper Jack Bakker heulde met de Duitse bezetter.

Eerst de feiten: Deze Hendrik Bakker, geboren in 1902, werkte tussen 1940 en 1945 voor de Duitse Luftwaffe en de Duitse overheidsbouworganisatie Todt. Zo was hij aannemer bij camouflagewerken op het Noord-Franse vliegveld Couvron en die bij Venlo. Hij bouwde versperringsmuren en loopgraven in Zwijndrecht en Moerdijk, bunkers in Leiden, verrichtte sloopwerken op vliegveld Valkenburg en leverde materiaal, waaronder verf, aan voor Duitsland werkende firma’s. Er bestond geen verplichting, hij zocht opdrachten, zo leren de aanbestedingen. Volgens rekeningen die bewaard zijn gebleven in het Nationaal Archief bedroeg de totale omzet bijna een miljoen gulden, een enorm bedrag in die jaren. Ook blijkt uit het dossier dat grootvader Bakker stond ingeschreven als NSB-sympathisant met stamboeknummer D.13155. Na de oorlog zat H. Bakker anderhalf jaar wegens collaboratie vast. Ook legde de Zuiveringsraad van de Bouwindustrie hem een boete op van 10.000 gulden.

En dan de afweging: Alles wat met de Tweede Wereldoorlog is in Nederland altijd goed voor een stevige discussie. Zeker rond het Buchenwaldhek: Is er sprake van kunst of verheerlijking van de nazi’s? En dat in combinatie met het verleden van een foute opa van de koper. Moet je dat melden? Uiteraard heb ik er over nagedacht. En ik vind van wel. Zeker omdat 'het beeld' een overduidelijke verwijzing is naar de Tweede Wereldoorlog. Dan krijgt het iets wrangs.

Hoewel de bouwvergunning al op 11 juni 2010 is afgegeven brak de twist pas los na twee uitzendingen in het tv-programma De Wereld Draait Door, afgelopen december. Tegenstanders, waaronder buren en het CIDI, zagen in het kunstwerk een verwijzing naar het nazi-concentratiekamp Buchenwald. In het originele ontwerp zou namelijk op de bel de Latijnse vertaling ‘Ieder het zijne’ komen te staan. Deze tekst in het Duits ‘Jedem das Seine’ prijkte ook op de kamppoort. In Buchenwald dat tussen 1939 en 1945 bestond, kwamen ruim 56.000 mensen om het leven, onder wie bijna 500 Nederlandse joden en verzetslieden. De koper Jack Bakker (55) vond op zijn beurt dat het kunstwerk ontworpen door het Antwerpse ontwerphuis Studio Job ‘uit de context was gehaald door verkeerde, eenzijdige berichtgeving.’ Hij zou de bouw doorzetten.

Na enkele pogingen kreeg ik donderdagavond telefonisch contact met de Jack Bakker. Hij wist niks van het oorlogsverleden van zijn opa: 'U overvalt mij daarmee.' Ik heb geen reden om daar aan te twijfelen. Hij zei verder: 'U verdenkt mij er toch niet van dat deze denkbeelden op mij zijn overgeslagen? Als u een verband ziet tussen mij als verzamelaar van kunst en het verleden van mijn grootvader, dan moet u dat zelf weten. Ik heb niet de illusie dat ik me hiertegen kan verdedigen.' 

Dat bleek ook het geval. Vrijwel direct na publicatie van het artikel, afgelopen vrijdag in De Pers liet Jack Bakker, me weten af te zien van plaatsing. Dezelfde ochtend verspreidde hij een persbericht. ‘Zeer tot mijn spijt heb ik moeten constateren dat het wordt geassocieerd met zaken die ik niet heb gewenst toen ik opdracht gaf tot het maken van de poort.' Het artikel had hem in zijn ziel geraakt. Maar hoe stel je dan op als verslaggever? Ik vond niet als een moraalridder. Dus ik stuurde hem een email waarin ik schreef dat de afzegging van de bouw van het beeld waarschijnlijk een moeilijk besluit voor hem was. Maar wel het juiste. En moedig, omdat hij dat tot een dag ervoor niet van plan was. 'Ik begrijp dat mijn onderzoek over het verleden van uw grootvader pijnlijk is geweest, maar het maakt deel uit van mijn journalistieke werk. Het is niet de bedoeling dat ik u de foute stappen van uw opa verwijt.'

Bakker reageerde. Opgelucht is mijn inschatting: 'Dank u voor uw bericht. Ik heb begrip voor uw journalistieke werk. Ik waardeer uw opmerking dat je de kleinzoon nooit het oorlogsverleden van zijn grootvader mag aanwrijven. Ik was acht jaar oud toen mijn grootvader overleed en ik wil het verleden laten rusten.'

Burgemeester van Zandvoort Niek Meijer, die ik ook donderdag belde en toen geen reactie kon geven, noemde het besluit van Bakker vrijdag ‘een wijs gebaar naar de samenleving.’

En zo kwam op een correcte manier een einde aan de discussie rond de plaatsing van een ongelukkig 'kunstwerk'.